Absurd: in strijd met de ratio (rede).

Agnosticisme: positie dat men iets niet weet of niet kan weten op een bepaald gebied. Meestal gebruikt in verband met het bestaan van een godheid.

Almeder, Robert: Amerikaans filosoof en schrijver over onsterfelijkheidsonderzoek. Stelt dat het irrationeel is om tegenwoordig nog steeds niet in een leven na de dood en reïncarnatie te geloven, dat wil zeggen bij de huidige stand van het survival onderzoek.

Analogie-redenering: redenering waarbij men op basis van waarneembare analogieën concludeer tot onwaarneembare analogieën. Bijvoorbeeld in het geval van bewustzijn bij dieren, waarbij men uit de evolutionaire, morfologische en gedragsmatige overeenkomsten concludeert dat dieren ook een vergelijkbare psychologie als mensen kennen.

Androgynie: evenwichtige verdeling van de mannelijke en vrouwelijke eigenschappen

Argumentum ad hominem: niet ter zake doend argument, waarbij men de tegenstander persoonlijk aanvalt. Op de man spelen. Favoriete manier van argumenteren van menige debunker.

Atman: hindoe term voor het zelf of voor de persoonlijke of individuele ziel. In diverse hindoe geschriften wordt het atman gelijkgesteld aan God (Brahma) waardoor deze in feite een vorm van noïsch monisme verkondigen.

Bergson, Henri: Franse filosoof met joodse vader en Engelse moeder (1859-1941). Aanhanger van een vorm van vitalistisch dualisme en tegenstander van het epifenomenalisme. Sterk beïnvloed door Spencer en Darwin, maar zonder hun materialisme over te nemen. Benadrukte belang van intuïtie. Grote belangstelling voor parapsychologie. Was voorzitter van de Engelse SPR. Schreef filosofische verhandelingen die van belang kunnen zijn voor de parapsychologische theorievorming, waaronder Matière et mémoire.

Berkeley, George: Brits filosoof (1685-1753). Aanhanger van het idealisme.

Bolzano, Bernhard: Bohemisch filosoof (1781-1848), logicus en wiskundige. Schreef een grondige verdediging van het substantialistische argument voor persoonlijke onsterfelijkheid; Athanasia oder Gründe für die Unsterblichkeit der Seele.

Braude, Stephen: Amerikaans filosoof en parapsycholoog, verbonden aan de Universiteit van Baltimore. Hield zich bezig met de filosofie van de geest en van de cognitiewetenschappen. Richtte zich daarna ook op thema’s meervoudige persoonlijkheid en leven na de dood.

Broad, C.D.: zeer grondig Brits filosoof (1887-1971). Grote belangstelling voor parapsychologie. Formuleerde condities waaronder we mogen spreken van diverse verschijnselen. Zag het enorme belang van parapsychologie voor de filosofie in.

Cartesiaans: volgens de theorie van Descartes (Cartesius).

Chalmers, David: hedendaags Amerikaans filosoof en auteur, verbonden aan de Universiteit van Arizona. Hoofd van het Center for Consciousness Studies. Hangt een vorm van epifenomenalistisch dualisme aan. Verdedigt het lichaam-geest probleem tegenover het reductionisme. Wordt (ondanks zijn epifenomenalisme) door conventionelere analytische filosofen gezien als gevaarlijke ketter. Heeft website met gezaghebbende filosofische links.

Cirkelredenering: drogredenering waarbij men iets probeert aan te tonen door het al te veronderstellen. Engels: begging the question. Latijn: petitio principii.

Cliteur, Paul: vooraanstaand hedendaags Nederlands filosoof. Voorstander van het toekennen van rechten aan niet-menselijke dieren vanwege hun status als gevoelige, geestelijke wezens.

Costa de Beauregard, O.: theoretisch fysicus, geboren in 1911. Naar zijn mening zouden parapsychologische fenomenen niet principieel in strijd zijn met de huidige fysica. Er zou niets aan de fysica te hoeven worden toegevoegd, maar men zou slechts de randvoorwaarden moeten wijzigen.

Dennett, Daniel C.: Amerikaanse reductionistische functionalist verbonden aan het Center for Cognitive Studies te Austin. Auteur van het beruchte Consciousness Explained. Het gezicht van het radicale reductionisme dat het bestaan van subjectieve ervaringen totaal ontkent.

Derde-persoonspectief: perspectief van buitenaf, van de kant van derden.

Descartes, René: Franse filosoof (1596-1650). Vader van de moderne filosofie. Hing lichaam-geest dualisme aan dat vaak met hem geïdentificeerd wordt. Had een absurde, fatale visie op dieren als een soort levende machines zonder gevoel of gedachten.

Determinisme: theorie dat alles (inclusief het menselijke gedrag) in de werkelijkheid gedetermineerd wordt door strikte natuurwetten.

Dogmatisch: star vasthoudend aan als onbetwijfelbaar beschouwde theorie of doctrine, ondanks het bestaan van analytische argumenten of empirisch bewijsmateriaal dat tegen de eigen positie ingaat.

Eccles, John C.: dualistisch Brits neuroloog die het bestaan van een onstoffelijke geest erkent. Schreef diverse boeken, waaronder The Self and its Brain met Karl Popper.

Eerste-persoonsperspectief: subjectief perspectief, vanuit het subject zelf .

Efficacy: (vermogen tot) inwerking op de werkelijkheid.

Epifenomenalisme: theorie dat bewustzijn (subjectiviteit) een volledig machteloos bijverschijnsel van hersenprocessen is.

Flatland: roman over wezens in een tweedimensionale wereld en hun relatie met de driedimensionale wereld. Model voor de verschillende houdingen tegenover het paranormale.

Flew, Anthony: filosoof die zich bezighield met parapsychologie. Stond skeptisch tegenover de mogelijkheid van een leven na de dood.

Foster, John: hedendaagse Britse idealist. Leverde bijdragen aan The Case for Dualism van John Beloff. Schreef The Case for Idealism en The Immaterial Self.

Fysicalisme: theorie dat alles in de werkelijkheid volledig bepaald wordt door fysieke natuurwetten.

Griffin, David Ray: hoogleraar godsdienstfilosofie en theologie te Claremont. Panentheïstisch christen en panexperientialist. Grote aandacht voor parapsychologie.

Gurdjeff, George Ivanovitsj: filosoof van Armeens-Griekse afkomst. Beweerde dat we niet langer in harmonie zijn met onszelf door de abnormale moderne omstandigheden. We moeten volgens hem nieuwe vermogens ontwikkelen door aan onszelf te werken.

Hard problem: term van onder andere David Chalmers voor het gegeven dat het bewustzijn op geen enkele manier opgevat kan worden als fysiek verschijnsel.

Heterodox: afwijkend van de orthodoxie.

Holisme : a) theorie dat de hele werkelijkheid een geheel vormt, b) theorie dat de geest een holistisch verschijnsel van het lichaam is , c) theorie dat diverse niveaus of dimensies van het leven elkaar beïnvloeden.

Humanisme: filosofische stroming voor wie de mens de maat van alle dingen moet zijn.

Huxley, Aldous: bekend schrijver (1894-1955) en onderzoeker van eeuwenoude wijsheden.

Identiteitstheorie: theorie dat de geest samenvalt met een deel van de hersenen.

Impersonalisme: stroming die het bestaan van een persoon die zichzelf over de tijd heen gelijk blijft, verwerpt.

Incommensurabel: niet meetbaar met dezelfde maatstaven.

Indeterminisme: stroming die het determinisme verwerpt.

Innerlijk: bewustzijn of geest.

Interactionisme: stroming die stelt dat er een wisselwerking bestaat tussen lichaam (of materie) en geest.

Intuïtionisme: stroming die het belang van intuities als bron van kennis benadrukt.

Irrationalisme: stroming die de ratio verwerpt als belangrijkste autoriteit in de speurtocht naar kennis.

Johnson, Raynor: Brits fysicus en mysticus (1901-1987). Probeerde synthese te vormen tussen natuurwetenschap, parapsychologie en mystiek. Schreef hierover het boek The imprisoned splendour.

Kuhn, Thomas: invloedrijk Amerikaans wetenschapfilosoof. Bekend om zijn concepten paradigma en wetenschappelijke revolutie.

Leibniz, Gottfried Wilhelm von: Duits filosoof. Aanhanger van een zogeheten monadologie. Stelde dat er geen interactie tussen lichaam en geest plaatsvindt.

Libertinisme: vrijdenken, meestal synoniem voor ‘rationeel’ materialisme en atheïsme.

Lichaam-geest probleem: wijsgerig vraagstuk van de verhouding tussen lichaam en geest.

Lloyd, P.B.: hedendaags idealist.

Logisch realisme: oude Indiase personalistische stroming gebaseerd op rationele methode.

Madell, G.: hedendaagse aanhanger van de personalistische, metafysische benadering van het probleem van de persoonlijke identiteit.

Marcel, Gabriel: Franse rooms-katholieke personalist (1889-1973) die zich bezighield met parapsychologie.

McGinn, Colin: hedendaags filosoof die de relevantie van het lichaam-geest probleem erkent. Schrijver van Conscious Minds in a Material World.

Metafysica: (hier) wereldbeeld of ontologisch systeem.

Monade: onreduceerbaar, substantieel geestelijk wezen.

Nagel, Thomas: hedendaags rationalistisch filosoof die de onreduceerbare realiteit van bewustzijn erkent.

Neocartesianisme: nieuwe filosofische stroming die voortbouwt op het cartesianisme, maar met enkele belangrijke correcties, zoals met betrekking tot bewustzijn bij dieren dat door Descartes volledig werd afgewezen, aangezien hij dieren als geestloze automaten beschouwde.

Neoplatonisme: filosofische stroming gesticht door de platonist Plotinus, schrijver van de Enneaden.

Neopositivisme: stroming die stelt dat men alleen moet onderzoeken wat waarneembaar is met onze zintuigen.

Neutraal monisme: positie dat de ultieme werkelijkheid noch geestelijk noch fysiek is.

Nietzsche, Friedrich: vitalistisch Duits filosoof die het belang van het bewustzijn ontkende (epifenomenalisme) en zich keerde tegen het christendom als ‘slaven-godsdienst’. Geen fascist, maar zeker veel minder ‘spiritueel’ dan men soms van hem beweert. Stond recht van de sterkste voor. Interessanter als schrijver dan inhoudelijk (als denker).

Noïsch monisme: positie van Poortman dat er een pluraliteit van lichamen bestaat, maar slechts één ik of geest (nous) die bij iedereen hetzelfde zou zijn.

Occam: middeleeuws filosoof die stelde dat men geen onnodig complexe theorieën moet formuleren. Naar hem vernoemd is het scheermes van Occam oftewel het zuinigheidsprincipe (parsimony).

Österreich, Traugott Konstantin: Duitse psycholoog, filosoof en parapsycholoog (1880-1949). Legde zich onder meer toe op bezetenheid, fenomenologie en personalisme.

O(c)kham: alternatieve spelling voor Occam.

Omega-effect: onverklaarbaarheid van het bewustzijn door hersenprocessen.

Onreduceerbaar: niet terug te voeren tot andere principes.

Ontologie: filosofische zijnsleer, leer over de het aantal soorten onreduceerbare entiteiten en hun onderlinge verhoudingen.

Onvoorstelbaarheid: argument dat een bepaald fenomeen zich (waarschijnlijk) niet voordoet, omdat het onvoorstelbaar zou zijn. In de logische zin (ondenkbaarheid) is het een deugdelijk argument. Bijvoorbeeld wanneer iemand stelt dat het epifenomenalisme onvoorstelbaar is, dat wil zeggen logisch onhoudbaar. In de zin van ‘het voorstellingsvermogen te boven gaan’ is het echter een irrationele strategie ofwel drogreden die gebruikt wordt om ongewenste conclusies van analytische argumentatie naast zich neer te leggen.

Orthodox: officieel, volgens de gangbare leer.

Ouspensky, Peter D.: Russisch filosoof (1848-1947), woonde in Engeland. Sterk beïnvloed door Gurdjeff.

Panentheïsme: vorm van theïsme die stelt dat alles zich ‘in’ een godheid bevindt, dat wil zeggen dat alles een aspect van God is. Positie van Spinoza.

Panexperiëntialisme: vorm van panpsychisme.

Panpsychisme: leer dat alles in de realiteit psychisch is of gepaard gaat met iets psychisch.

Pantheïsme: stroming die stelt dat de hele werkelijkheid samenvalt met een godheid.

Parallellisme: stelling dat fysieke en psychische verschijnselen volledig parallel aan elkaar verlopen.

Pascal, Blaise: Frans priester, wiskundige en filosoof (1623-1662). Hield vast aan zijn geloof temidden van het oprukkende materialisme.

Penfield, Wilder: vooraanstaand neuroloog (1891-1976) die door zijn studie van de hersenen overtuigd raakte van het dualisme.

Penrose, Roger: vooraanstaand fysicus die stelt dat het bewustzijn niet volledig verklaarbaar is door de neurologie. Legt links met de quantummechanica.

Persoonlijke ziel: persoonlijke instantie of subject die al iemands subjectieve ervaringen ondergaat.

Persoonlijkheid: psychologische structuur van een persoon.

Personalisme: stroming die uitgaat van een substantieel persoonlijk subject dat zichzelf door de tijd heen gelijk (dezelfde) blijft.

Plato: zeer invloedrijk Grieks filosoof en literator, leerling van Socrates en leraar van Aristoteles. Schreef zogeheten dialogen waarin hij een probleem behandelt aan de hand van filosofische gesprekken tussen Socrates en tijdgenoten. Ging uit van een vorm van dualisme tussen deze wereld en de wereld van de vormen of ideeën. Geloofde in reïncarnatie en voorkennis berustend op ervaringen voor de geboorte.

Pluralisme: theorie dat er meerdere (soorten) onreduceerbare ontologische domeinen bestaan.

Polycentrisme: erkenning dat er meerder subjecten bestaan die elk hun eigen perspectief kennen.

Popper, Karl: invloedrijk Brits (joods) filosoof, geboren in Oostenrijk. Voorstander van falsifieerbaarheid van theorieën. Dualist, schreef het boek The Self and Its Brain met John C. Eccles. Kritisch rationalist.

Procesmetafysica: ontologie die niet uitgaat van entiteiten, maar alleen van processen.

Property-dualisme: stroming die de geestelijke, niet-fysieke aard van subjectieve ervaringen erkent, maar dergelijke ervaringen toch beschouwt als onstoffelijke aspecten van een brein.

Psychisch geheugen: geheugen waarin in elk geval alle herinneringen en concepten opgeslagen liggen die niet uitputtend weergegeven kunnen worden in kwantitatieve termen.

Psychische natuur: geheel van principes waaraan geestelijke processen van nature gehouden zijn.

Psychologisch determinisme: vorm van determinisme waarbij psychologische wetmatigheden centraal staan.

Pythagoras: mystieke Griekse filosoof en wiskundige uit de oudheid. Geloofde in zielsverhuizing.

Qualia: kwalitatieve eigenschappen van bewustzijn die niet gereduceerd kunnen worden tot neurologische kenmerken.

Rationalisme: stroming die de ratio ziet als voornaamste instrument van kennis en wetenschap.

Reductionisme: vorm van materialisme dat stelt dat wat we bewustzijn noemen, gereduceerd kan worden tot hersenprocessen.

Robinson, D.N.: Britse hedendaagse dualist.

Romijn, Herms: Nederlandse neuroloog. Volgens Romijn ligt de oorsprong van het bewustzijn niet in de elektrische en chemische activiteit van het brein maar op een veel dieper niveau. Materie en geest, zijn volgens hem gelijkwaardige symptomen van een en dezelfde zelf-organiserende energie die weer geworteld is in een dieper niveau van de werkelijkheid.

Singer, Peter. Australisch (joods) ethicus die opkomt voor de belangen van dieren vanuit de erkenning van hun status als geestelijke wezens. Auteur van het boek Animal Liberation.

Smythies, J.R.: dualistisch neuroloog die samen met John Beloff het boek The Case for Dualism samenstelde.

Solipsisme: de stelling dat alleen de persoon zelf bewust is.

Spinoza, Baruch (Benedictus): Nederlandse (Sefardische) filosoof (1632-1677). Monist en pantheïst.

Subject: persoonlijke instantie die alle subjectieve ervaringen ondergaat.

Subjectief: gerelateerd aan beleving oftewel subjectiviteit.

Substantiebewijs: analytisch bewijs voor persoonlijke onsterfelijkheid gebaseerd op d substantialiteit en onreduceerbaarheid van de persoonlijke geest of ziel.

Swinburne, Richard: Britse filosoof, verbonden aan de Universiteit van Oxford. Probeert het christendom wijsgerig te grondvesten. Hangt een vorm van dualisme aan.

Tao: Chinees filosofisch concept van de juiste weg met holistische en mystieke aspecten.

Teilhard de Chardin, Pierre: Franse priester, natuurkundige, paleontoloog, bioloog en mysticus (1881-1951). Probeerde wetenschap te hervormen met religieuze concepten en het christendom met wetenschappelijke concepten. Bekend om het idee noösfeer, een spirituele connectie tussen mensen, afgeleid van het Griekse woord nous (geest).

Teleologisch argument: godsbewijs afgeleid van de orde in de realiteit. Een gangbaar teleologisch argument luidt dat er een god nodig is om de complexiteit van organismen te verklaren, wat wordt tegengesproken door voorstanders van een mechanicistische (niet-teleologische) evolutietheorie. Een interessante recente versie van het teleologisch argument stelt dat de fysieke wereld en persoonlijke geesten onreduceerbare ontologische domeinen vormen die desondanks wetmatig met elkaar interacteren. De interactie is niet verklaarbaar uit de ontologische domeinen zelf en wijst zo op een intelligente, almachtige instantie die alles wetmatig met elkaar in verband heeft gebracht.

Theïsme: stroming die uitgaat van een god die de werkelijkheid heeft geschapen.

Universalia: algemeen geldige kenmerken of principes.

Vrijdenker: iemand die alleen de ratio en wetenschap erkent als bronnen van kennis. Vaak gelijkgesteld aan materialist.

Waardeleer: filosofische leer over alles wat waardevol is in het leven..

Whitehead, Alfred North: Britse wiskundige, logicus en filosoof (1861-1947). Stond holistische en procesmetafysische filosofie voor.

Wiesner, H.P.: collega van Thouless, met wie hij diverse artikelen publiceerde over lichaam-geest dualisme.

Zohar, Danah: Amerikaanse natuurkundige en filosofe die bekend werd door haar boeken Through the time barrier en The Quantum Self.

Drs. Titus Rivas is verbonden aan Stichting Athanasia en is medewerker van o.a. het blad Terugkeer van Stichting Merkawah, ParaVisie, Paraview en Prana.

Rivas is altijd geïnteresseerd in nieuwe ontwikkelingen op parapsychologisch gebied en nodigt u uit uw eigen paranormale ervaringen met hem te delen: titusrivas@hotmail.com

Stichting Athanasia verzorgt bovendien parapsychologische consulten tegen tarieven gekoppeld zijn aan iemands uitkering. (Athanasia is een ideele stichting en de consulten komen uitsluitend ten goede aan haar activiteiten).