Parapsychologie is misschien wel de grenswetenschap die het meeste licht werpt op spirituele vraagstukken. Onder spiritueel verstaan we hier dan alles wat het aardse of materiële transcendeert, overigens zonder dat dit betekent dat het niet ook in de materiële werkelijkheid (immanent) aanwezig zou kunnen zijn. Spiritualiteit betekent dan (tenminste gedeeltelijk) leven vanuit een gerichtheid of oriëntatie op het spirituele.

Het parapsychologisch onderzoek naar PSI laat zien welke vermogens onze ziel ook los van de lichamelijke sensoriek en motoriek bezit. Het parapsychologisch onderzoek naar bijna-dood ervaringen, leven na de dood en contact met overledenen biedt ons een blik op een bestaan als geestelijk wezen zonder fysiek lichaam. Het parapsychologisch onderzoek naar fijnstoffelijkheid en uittredingen laat ons iets zien van de verhouding tussen de ziel en haar voertuigen. Het parapsychologisch onderzoek naar reïncarnatie toont aan dat iemand meer dan één leven kan hebben en maakt het zo mogelijk een concept van persoonlijke evolutie in de loop van meerdere levens en zelfs door verschillende diersoorten heen te veronderstellen. Het parapsychologisch onderzoek naar synchroniciteit hangt tot slot mogelijk samen met begrippen als goddelijke voorzienigheid en voorbestemming. Er is daarmee feitelijk geen gebied van de parapsychologie dat niet direct of indirect samenhangt met vragen over een spirituele werkelijkheid.

Van oudsher hebben profeten en religieuze leiders gebruik gemaakt van zogeheten wonderen om hun leergezag te vestigen. Overigens is dat voor een belangrijk deel met de beste bedoelingen gebeurd. Paranormale vermogens zijn ook voor degene die ze bezit vaak wonderlijk en lijken naar het bovennatuurlijke te verwijzen. In zekere zin doen ze dat op zichzelf ook zolang men bovennatuurlijk tenminste opvat als al datgene wat de fysieke natuur overstijgt. Tegelijkertijd zijn paranormale vermogens algemeen menselijke en in zin volkomen natuurlijke mogelijkheden die bij de één alleen verder ontwikkeld zijn dan bij de ander. Er zijn bovendien geen gevallen in de parapsychologische literatuur bekend van paragnosten die nooit zouden hebben gefaald.

Om die reden is het niet terecht om puur aan paranormale vaardigheden spiritueel gezag te ontlenen. Helaas lijkt dit gegeven maar bij een klein publiek bekend. De beweringen van een geestelijk leraar over diens paranormale ervaringen serieus nemen lijkt voor velen daarom direct te impliceren dat men zijn doctrines ook moet aanvaarden. Het is goed denkbaar dat veel godsdiensten zo ontstaan zijn. Zelfs Jezus van Nazareth gebruikte wonderen opdat de massa in hem zou geloven. In sommige gevallen kan dit goed uitwerken doordat de spirituele leider zelf een positieve, menslievende boodschap verkondigt. In veel andere gevallen leidt het gebruiken van paranormale vermogens als toetssteen voor iemands ‘heiligheid’ tot een gevaarlijk, onvoorwaardelijk geloof in de diepe wijsheid of zelfs onfeilbaarheid van een leider. Uitspraken van de ‘goeroe’ krijgen dan een gewicht dat ze nooit zouden hebben gekregen zonder de wonderen in kwestie. Het is één van de taken van de parapsychologie om voorlichting te geven over de feilbaarheid van paragnosten, paranormaal genezers en parergasten zonder dat dit leidt tot algemene loochening van hun vermogens. Juist doordat skeptici het reeds lang aangetoonde bestaan van paranormale ervaringen blijven ontkennen, krijgen claims van heiligheid en onfeilbaarheid van ‘spirituele mediums’ en dergelijke meer kans. Er is bijvoorbeeld een enorme, vaak kritiekloze boom van allerlei zogeheten ‘channeling’ mediums, die beweren mediamiek in contact te staan met geesten van verlichte overledenen, engelen of zelfs Jezus van Nazareth. De meeste boodschappen van channeling bewegingen zijn niet origineel, hoewel ze gelukkig meestal wel overwegend positief blijken. Er zijn echter zeker ook goeroe-achtige mediums die hun eigen bekrompenheid en intolerantie willen botvieren op hun volgelingen.

De skeptische boodschap dat er niets paranormaals bestaat, is nu eenmaal aantoonbaar onjuist en kan er daardoor toe leiden dat mensen zich afkeren van wetenschap en rationaliteit. Allerlei malafide bewegingen en dubieuze sekten maken daar gretig gebruik van.

In feite is alles wat in strijd is met een materialistisch wereldbeeld in dat perspectief ‘paranormaal’ te noemen. Dus ook bijvoorbeeld het vermogen dat iemand kan krijgen om geestelijk controle te krijgen over autonome fysiologische processen en over de eigen geestelijke processen zelf. Lichaam en geest zijn blijkens parapsychologisch en aanverwant bewijsmateriaal veel verder onder iemands eigen controle te brengen dan men doorgaans voor mogelijk houdt. Dit is een gegeven dat zeer bevorderlijk is voor een positief spiritueel levensgevoel. Dat geldt eveneens voor positieve relaties waarin men telepatisch contact met elkaar onderhoudt.

Sommige spirituele stromingen zoals de yoga filosofie zijn geen voorstander van de ontwikkeling van paranormale vermogens als belangrijke persoonlijke doelstelling. Ze menen dat dergelijke vermogens een obstakel vormen voor de spirituele ontwikkeling, omdat ze iemand gericht houden op wonderlijke gebeurtenissen, persoonlijke macht en eer, terwijl het juist de bedoeling zou zijn aan al het aardse te ontstijgen. Alleen hoog ontwikkelde geestelijke wezens zouden verantwoord met paranormale vermogens kunnen omgaan.

Toch lijkt dit weinig recht te doen aan de menselijke nieuwsgierigheid en behoefte aan geestelijke verruiming. Met enig cynisme zou men zelfs kunnen vermoeden dat spirituele leiders op deze manier willen voorkomen dat hun leerlingen hen in paranormale vermogens evenaren. Het is echter zeker waar dat het vertonen van PSI nog niets zegt over iemands spirituele gehalte in positieve zin. Een paragnost kan een grote egoïst zijn, een warhoofd of zelfs een ernstig gestoorde psychiatrische patiënt. Maar andersom geldt helemaal niet dat paranormale vermogens hoe dan ook tot misbruik daarvan moeten leiden.

Voorts kunnen paranormale ervaringen verband houden met een geestelijke wereld van overledenen en hogere wezens (Wezens van Licht). Sommige evangelische christenen beweren dat dergelijke ervaringen bijna altijd een ‘duivelse’, duistere oorsprong hebben. Zeker als ze niet letterlijk overeenkomen met de bijbelse leerstellingen zouden ze gebruikt worden om mensen van het rechte pad te brengen of te houden. Dit is echter een extreme positie die allerminst gestaafd wordt door studies over de consequenties van onder meer bijna-dood ervaringen. Paranormale ervaringen leiden juist heel vaak tot positieve veranderingen of transformaties in iemands zelfbeeld, wereldbeeld en levensgevoel. Van zowel bijna-dood ervaringen en herinneringen aan een voorgeborchte als herinneringen aan een vorig leven is het bekend dat ze dergelijke zeer positieve effecten kunnen hebben.

Bijna-dood ervaringen en tussenperiodeherinneringen leiden bovendien zelf tot spirituele inzichten over bijvoorbeeld de geestelijke verbondenheid van alle wezens, over het primaire belang van liefde en wijsheid en over het secundaire belang van grote materiële welvaart en sociale status. Wat dit betreft hangen dergelijke ervaringen sterk samen met zogeheten mystieke en andere religieuze ervaringen zoals die bestudeerd worden door de godsdienstpsychologie.

We mogen zelfs stellen dat spirituele leringen getoetst zouden kunnen worden aan parapsychologisch bewijsmateriaal voor onder meer bijna-dood ervaringen en tussenperiodeherinneringen.

Sommige skeptici vinden het evident dat elke vorm van spiritualiteit neerkomt op knechting van de massa voor de allesbehalve spirituele, platvloerse doeleinden van een sociaal-economische elite. Ze gaan ervan uit dat alle religieuze leiders cynische oplichters zijn die naïeve gelovigen willen binden aan een absurd wereldbeeld om daar zelf beter van te worden. Daarbij wijzen ze bijvoorbeeld op het machtsmisbruik van de katholieke kerk in vroeger tijden en op de fatale gevolgen van blinde verering van spirituele leraren. Het is voor dergelijke skeptici of vrijdenkers, zoals ze zich soms noemen, de hoogste tijd om voorgoed af te rekenen met elke vorm van religie en haar te vervangen door een atheïstisch of agnostisch humanisme. Voor marxisten-leninisten en andere communisten was het zelfs jarenlang vanzelfsprekend dat men een officieel staatsatheïsme propageerde tot heil van het volk. Ook nu nog wordt door met name radicaal linkse denkers alles wat maar enigszins met spiritualiteit te maken heeft, gezien als rechts, conservatief en reactionair. Ze wijzen daarbij graag op merkwaardige excessen in de New Age-wereld, zonder te erkennen dat die nu juist wat politieke ideeën betreft helemaal geen coherente ideologie kent. Er zijn bijvoorbeeld zeer veel a-politieke New Age-enthousiastelingen, enkele reactionair-kapitalistische of zelfs fascistoïde aanhangers en zeker ook een aantal geïnteresseerden uit de libertair-socialistische hoek. Bovendien zijn menslievende hervormers zoals Ghandi, Martin Luther King en de Dalai Lama in veel gevallen geïnspireerd door een spiritueel wereldbeeld en levensgevoel.

De stelling dat spiritualiteit een rechts of zelfs reactionair verschijnsel is, komt daardoor neer op een uiterst ongenuanceerde karikatuur. Spiritualiteit is als men kijkt naar het parapsychologisch bewijsmateriaal allereerst een volledig rationeel verschijnsel. Dit betekent zeker niet dat er geen emoties of intuïtie bij spiritualiteit horen, maar uitsluitend dat een of ander spiritueel wereldbeeld juist rationeel gezien onvermijdelijk is als men het parapsychologisch bewijsmateriaal serieus neemt. Het wordt dan ook hoog tijd dat de generaliserende bestempeling van elke spiritualiteit als irrationeel en on- of zelfs anti-wetenschappelijk aan de kaak gesteld wordt..

Hoe verder invulling wordt gegeven aan een rationeel gefundeerde vorm van spiritualiteit hangt af van de mate waarin men geestelijk zelfstandig is en gedreven wordt door menselijke waarden zoals mededogen (tegenover mens en dier), zelfrespect en solidariteit. Het is dan ook heel goed mogelijk om een libertair-linkse, sociale, menslievende en diervriendelijke politiek voor te staan zonder dat men tegelijkertijd elke spiritualiteit verwerpt en terwijl men zich juist laat inspireren door bepaalde spirituele concepten.

Moderne christelijke theologen kunnen geneigd zijn weinig waarde te hechten aan verhalen over wonderen of die zuiver metaforisch op te vatten. De wonderbaarlijke broodvermenigvuldiging van Jezus zou bijvoorbeeld uitsluitend geïnterpreteerd moeten worden als een zinnebeeld voor de onuitputtelijke bron van geestelijk voedsel of liefde die men in God zou kunnen vinden. De symbolische of allegorische interpretatie of exegese die vroeger al door theologen als legitiem werd erkend, zou met andere woorden de enig juiste zijn. In historische zin zouden de wonderen nooit hebben plaatsgevonden. De theologische ontkenning van het reële bestaan van wonderen kan leiden tot het loochenen van cruciale monotheïstische leerstellingen als een persoonlijk overleven na de dood of zelfs een goddelijke schepping.

Parapsychologie kan theologen de mogelijkheid bieden om ‘letterlijk’ te blijven geloven in transcendente verschijnselen, onsterfelijkheid en schepping, doordat die respectievelijk hun parapsychologische tegenhangers kennen in PSI in het algemeen, bewijsmateriaal voor een leven na de dood en psychokinese. Een aantal theologen, zoals Hans Küng, zijn zich in elk geval al bewust van het bestaan van parapsychologisch bewijsmateriaal. Sommige van hen, zoals Joanne Klink, beschouwen parapsychologie zelfs als zeer belangrijk voor hun theologie.

Katholieke onderzoekers, zoals Herbert Thurston, hebben gebruik gemaakt van parapsychologische inzichten in hun bestudering van mogelijke wonderen en heiligenlevens.

De beweging voor Krishna Consciousness wijst evenals de Omroep Hindoe Media graag op empirisch bewijsmateriaal voor reïncarnatie.

Er zijn overigens ook wetenschappers die het directe verband tussen parapsychologie en theologie inzien. Zo is er de zogeheten Academy of Religion and Psychical Research van onder meer de veelzijdige onderzoeker Donald R. Morse. Eén van de boeken van Morse behelst een vergelijking tussen parapsychologisch onderzoek en allerlei religieuze en esoterische leerstellingen over een leven na de dood.

Bijna-dood ervaringen en tussenperiodeherinneringen brengen ons net als andere spirituele ervaringen qua empirisch bewijsmateriaal het dichtst bij een hogere realiteit achter onze aardse werkelijkheid die haar ondersteunt en inspireert. Het is denkbaar dat mensen ooit in grote getale zullen kiezen voor een soort rationele, ondogmatische en humane spiritualiteit van liefde en wijsheid. Een spiritualiteit die voor een groot deel gefundeerd zou zijn in parapsychologische en andere empirische gegevens. Dit zou een verzoening van wetenschap en een vrijzinnige spiritualiteit kunnen betekenen zoals men wellicht nooit eerder heeft gekend.

Leijenaar, E. (1994). Engelen onder ons: hedendaagse ontmoetingen met hemelse wezens. Culemborg: Callenbach.

Moody, R.A. (1982). Leven na dit leven: het onderzoek van een verschijnsel. Naarden: Strengholt.

Moolenburgh, H.C. (1983). Engelen als beschermers en helpers der mensheid. Deventer: Ankh-Hermes.

Morse, D.R. (1999). Searching for eternity: a scientist's spiritual journey to overcome death anxiety. Eagle Wings, Inc.

Mourik Broekman, M.C. van (1938). Parapsychologie en godsdienstig leven. Den Haag: Leopold.

Ring, K., & Valarino, E.E. (1999). Het licht gezien: bijna-dood ervaringen. Deventer: Ankh-Hermes.

Rivas, T. (2000). Parapsychologisch onderzoek naar reïncarnatie en leven na de dood. Deventer: Ankh-Hermes.

Rivas, T. (2003). Geesten met of zonder lichaam: pleidooi voor een personalistisch dualisme. Delft: Koopman & Kraaijenbrink.

Drs. Titus Rivas is verbonden aan Stichting Athanasia en is medewerker van o.a. het blad Terugkeer van Stichting Merkawah, ParaVisie, Paraview en Prana.

Rivas is altijd geïnteresseerd in nieuwe ontwikkelingen op parapsychologisch gebied en nodigt u uit uw eigen paranormale ervaringen met hem te delen: titusrivas@hotmail.com

Stichting Athanasia verzorgt bovendien parapsychologische consulten tegen tarieven gekoppeld zijn aan iemands uitkering. (Athanasia is een ideele stichting en de consulten komen uitsluitend ten goede aan haar activiteiten).