Gedachten bij een onderzoek van de Sociale Dienst
Geplaatst door
Titus Rivas (publicatiedatum: 8 November, 2006)
Samenvatting
Een kritisch artikel over het beleid rond werk en inkomen, geschreven in 2001 en aangevuld in 2005.
Gedachten bij een onderzoek van de Sociale Dienst
Het zijn "spannende" tijden voor uitkeringsgerechtigden. Van alle kanten worden ze onder druk gezet om zo spoedig mogelijk in hun eigen levensonderhoud te gaan voorzien. Er wordt heel snel gedreigd met strafkortingen en op den duur zelfs met stopzetting van de uitkering. Kerngedachte van dit "sociale" beleid is dat er geschikt werk is voor iedereen. Dat heeft in dit paarse tijdperk alles te maken met de bloei van de economie: banen te over. Je bent "asociaal" als je NU nog werkloos bent, d.w.z. als je nu nog geen BETAALD werk hebt. Het doet er niet toe of de banen die zo dik gezaaid zijn aansluiten bij iemands interesses of persoonlijkheid. Als je geen geschikt betaald werk kunt vinden, dan moet je je maar laten omscholen en anders zelfs maar ongeschoold werk aannemen. Ook al pas je niet in de setting van dat ongeschoolde werk.
In plaats van uitkeringsgerechtigden die nu "nog steeds" niet aan de bak komen (d.w.z. geen betaalde baan hebben) te sterken in hun zelfvertrouwen en eigenwaarde door een opwaardering van vrijwilligerswerk, ouderschap, verzorging van huisdieren, informele steun aan buren en familie, actievoeren, cultuur, filosofie, spiritualiteit of zelfontplooiing, tracht men hun een enorm schuldgevoel aan te praten. De uitkeringstrekker zou te lui zijn en profiteren van anderen die WEL gewoon werken.
Ikzelf voorzie al jaren slechts gedeeltelijk in mijn eigen levensonderhoud en ik vind mijn grotendeels onbezoldigde activiteiten zo zinvol en vervullend dat ik ze zo lang mogelijk niet in gevaar wil laten brengen door bovenstaande ideologie. Dit heb ik onlangs weer eens uitvoerig toegelicht tegenover een medewerker van de plaatselijke Sociale Dienst. Hij probeerde me tijdens het onderhoud tevergeefs de volgende gedachten aan te praten:
- Wij maken met zijn allen de maatschappij uit en we leven nog in een democratie ook. De meerderheid heeft nu eenmaal beslist dat iedereen die gezond is aan het (betaalde) werk moet, omdat er genoeg werk is voor iedereen. Het doet er niet toe of men het beschikbare werk geschikt vindt of niet. We hebben ons neer te leggen bij de wil van de meerderheid, die bepaalt wat moreel en wat immoreel is.
– Je kunt willen vasthouden aan je eigen identiteit, interesses en principes, maar wat stellen die eigenlijk voor? Er is geen vaste kern in onze persoonlijkheid. Het is veel beter om je aan te passen. Wordt iemand soms gelukkig van al dat verzet?
– Iemand die NU NOG een uitkering geniet zonder absolute noodzaak is asociaal. Hij of zij laat anderen opdraaien voor een egoistische wens om alleen te doen wat je zelf leuk vindt. Terwijl anderen zwoegen, zit de uitkeringsgerechtigde lekker thuis te doen waar hij zin in heeft.
– Het is voor de uitkeringstrekker zelf ook beter als hij of zij uit de uitkering raakt. De uitkering is te laag om van te leven, ze is er alleen om te overleven. Bovendien raakt de uitkeringsgerechtigde door betaald werk uit een isolement en komt hij eindelijk tot ontplooiing. Dat is belangrijk voor zijn of haar maatschappelijke integratie.
Deze ideologie is niet eens echt samenhangend, maar dat is niet het ergste. Er lijkt een enge gedachte achter te zitten die doet denken aan het concept van een Big Brother: de meerderheid bepaalt wat goed voor ons is. In feite is er echter nog iets veel banalers aan de hand, namelijk het Paarse beleid dat maar een echte norm kent: Geld verdienen en geld besparen. Het heeft NIETS te maken met zelfontplooiing en sociaal of maatschappelijk waardevolle activiteiten. De meest schaamteloze, gruwelijke uiting van deze zelfde verlichte filosofie hebben we onlangs kunnen zien tijdens de MKZ-crisis.
Overigens wees ik de medewerker op het demotiverende effect van de meedogenloze druk van de kant van de Sociale Dienst. Zelfs normale menselijkheid en beleefdheid lijken uit de tijd te zijn wat deze instantie betreft. De medewerker vergoelijkte een en ander door te stellen dat de Sociale Dienst allereerst moet zorgen dat cliënten weer aan het werk gaan, vervolgens pas dat ze verzekerd zijn van een menswaardig inkomen en dan tot slot alleen nog in uitzonderingsgevallen dat ze beleefd worden bejegend. In veruit de meeste gevallen was voor dat laatste geen tijd en geen geld beschikbaar. Cliënten moesten onheusheden en rammelende communicatie volgens hem op de koop toe nemen als bijverschijnselen van een beleid dat zich concentreerde op betaald werk voor iedereen en een uitkering voor wie daar echt behoefte aan had. Basale correctheid en humaniteit vergen van zo´n hardwerkende, bevlogen instantie was letterlijk teveel gevraagd volgens hem.
Een alleszins werkbaar alternatief voor de arbeidsdwang voor uitkeringsgerechtigden is een onaantastbaar basisinkomen voor iedereen. Zodat iedereen tenminste minimaal kan blijven overleven, ook al onderneemt men dingen die de geroemde meerderheid niet ziet zitten. Een kwestie van basale mensenrechten. Ook een "asociaal", "werkschuw" en oncoöperatief iemand zonder maatschappelijk zinvolle activiteiten verdient het immers menswaardig te leven. Het is een moderne rechtse mythe dat mensen juist als je ze afschrijft en laat verkommeren, geprikkeld zullen worden om hun leven weer op de rails te krijgen. Een mythe vergelijkbaar met die van de effectiviteit van de doodstraf in de VS. Voor wie dat niet wist: ook totalitaire regimes vervolgen "werkschuwe elementen" en noemen hen "parasieten".
Laten we hopen dat het tij keert voordat een heleboel, met name afwijkende en "excentrieke" mensen ("asocialen", kunstenaars, afwijkende denkers, actievoerders, onbezoldigde buurtwerkers, vrijwilligers, musici, schrijvers, etc.) maar ook ouders, pleegouders en dierenverzorgers de vernieling in worden geholpen door Paars.
Het roer moet echt om naar radicaal links!
Titus Rivas
(Juni 2001)
Toevoeging van november 2005
Er zijn minstens twee redenen waarom het opleggen van een strafkorting op een basisuitkering geen goede maatregel is.
Ten eerste is het gewoon onmenselijk. De basisuitkering is namelijk een absoluut minimum en het is dus mensonwaardig om daaronder te gaan zitten. Het komt neer op een straf die ingaat tegen de menselijke waardigheid en is dus onverenigbaar met een beschaafde samenleving. Het minimum komt iedereen per definitie onvoorwaardelijk toe; er mogen daarom geen voorwaarden aan worden verbonden. Ook iemand die niet voldoet aan minimale verwachtingen van de samenleving, houdt dus onder alle omstandigheden het recht op een basisuitkering. Een eventuele morele afkeuring van iemands gedrag mag menselijk gezien namelijk niet leiden tot het aantasten van basisinkomsten.
Ten tweede is het al decennialang bekend dat mensen minder leren van straf dan van beloning. Straffen kunnen onbedoelde effecten hebben die de verhoudingen alleen maar verslechteren en het nagestreefde resultaat juist minder bereikbaar maken, zoals verbittering en rancune tegenover de straffende instantie. Het is veel effectiever om mensen die gewenst gedrag vertonen te belonen, dan om ongewenst gedrag te bestraffen.
'Scandinavische' plannen zoals die van Groen Links vormen wat dit betreft geen stap vooruit maar een paar grote stappen achteruit. Even ervan uitgaand dat er geen sprake is van kwaadaardige disinformatie door de media, zal als deze partij haar zin krijgt de arbeidsdwang en keuzeonvrijheid alleen maar toenemen, in een mate zelfs die mijn generatie nooit eerder gekend heeft.
Zie ook: De verrechtsing van Groen Links (stuk van de redactie van socialisme.nu)
Titus Rivas