Buitenzintuiglijke waarneming: wat is dat voor iets?
Geplaatst door
Titus Rivas (publicatiedatum: 9 May, 2011)
Samenvatting
Er bestaat een heel scala aan theoretische modellen voor buitenzintuiglijke waarneming oftewel Extra-Sensory Perception (ESP).
Buitenzintuiglijke waarneming: wat is dat voor iets?
De telefoon gaat en voor je opneemt, weet je al wie er belt. In veel gevallen is hier een prozaïsche verklaring voor. Je had bijvoorbeeld met die persoon afgesproken dat hij je rond diezelfde tijd zou opbellen. Of het was een vriendin die bijna dagelijks rond dezelfde tijd belt. Het wordt anders als de beller iemand is die je al lang niet gesproken hebt en volkomen onverwachts contact zoekt. Je hoeft weinig van parapsychologie te weten om in zo'n geval onwillekeurig 'telepathie!' te roepen.
door Titus Rivas
Materialisten erkennen over het algemeen dat we soms bizarre 'toevalligheden' kunnen tegenkomen in ons dagelijks leven. Maar dat is voor de meesten van hen geen reden om er meer achter te zoeken dan de bekende natuurwetten. Parapsychologen erkennen echter doorgaans dat sommige ervaringen meer dan alleen maar toevallig moeten zijn. Voor hen is 'telepathie' dus een reëel gegeven. Kennelijk is het echt mogelijk om geestelijk boodschappen op te vangen buiten het lichaam om. Dit heet ook wel buitenzintuiglijk, omdat men iets waarneemt zonder de normale zintuigen te gebruiken. De Engelse term is Extra-Sensory Perception, en wordt meestal afgekort als ESP. Een goed Nederlandse synoniem van Griekse herkomst is paragnosie, waar het bekende woord paragnost van afgeleid is. Letterlijk is dit kennis 'naast' (para) de normale kennis.
Bij telepathie krijgt iemand buitenzintuiglijke informatie door over de toestand en inhoud van de (bewuste en/of onbewuste) geest van iemand anders. Behalve telepathie, omvat buitenzintuiglijke waarneming ook helderziendheid, het binnenkrijgen van 'paranormale' informatie over de fysieke wereld.
Er is binnen de parapsychologie inmiddels zoveel bewijsmateriaal voor ESP, dat het de moeite loont na te denken over theorieën. We weten dat het verschijnsel echt bestaat, maar hoe moeten we het plaatsen in een ruimer wereldbeeld? Zoals wel vaker wanneer het om fundamentele vraagstukken gaat, zijn er sterk uiteenlopende theorieën of modellen opgesteld.
Theorieën
Een theorie die dicht bij het reguliere wetenschappelijke wereldbeeld blijft richt zich op een hypothetische straling uit het brein. Iemands hersenen zouden op een volledig fysieke manier met andere breinen en met de buitenwereld in contact staan. Het zou gaan om variaties op bekende vormen van elektromagnetische straling. Het brein zou in zekere zin lijken op een radiotoestel waarmee men boodschappen kan versturen en ontvangen. Niemand heeft echter ooit neurologische aanwijzingen gevonden voor zo'n systeem in de hersenen. Bovendien lijkt buitenzintuiglijke waarneming zich niet te storen aan grenzen die wel gelden voor alle bekende vormen van elektromagnetisme. Een telepathisch 'signaal' komt bijvoorbeeld niet later aan naarmate ontvanger en zender verder van elkaar verwijderd zijn.
In feite is de elektromagnetische theorie de meest aanvaardbare interpretatie van ESP voor echte materialisten. Je hoeft er namelijk geen bijzondere vermogens van de geest zelf bij te halen en kunt je zelfs beperken tot fysieke vermogens van de hersenen. Dit verklaart meteen waarom zelfs telepathie tegenwoordig volledig onaanvaardbaar is voor materialisten. Het past gewoon niet in hun wereldbeeld.
Andere theorieën gaat uit van bepaalde interpretaties van de kwantumfysica. Binnen de zogeheten observationele theorieën komt buitenzintuiglijke waarneming neer op een vorm van psychokinese. Onder psychokinese verstaan we dan een invloed van de geest op de fysieke werkelijkheid.
De geest zelf beïnvloedt bijvoorbeeld welke afbeelding er tijdens een experiment op basis van 'toeval' wordt uitgekozen als telepathisch op te vangen beeld. Er is dus niet zozeer sprake van paragnosie waarbij men iets waarneemt wat er al is, maar wat er is wordt mede bepaald door de geest zelf. Dit sluit aan bij een stroming binnen de kwantumfysica. Zolang er geen bewuste waarneming of meting is van processen op kwantumniveau blijft alles nog mogelijk. Het is het bewustzijn die de mogelijkheden beperkt tot een bepaalde uitkomst. Volgens een radicale versie van die theorie krijgt de hele fysieke wereld pas concreet vorm dankzij het bewustzijn. De observationele theorieën zijn zeker niet problematisch. Zo hebben aanhangers het bijvoorbeeld over retroactieve psychokinese, waarbij mensen uitkomsten van experimenten die al gemeten zijn met terugwerkende kracht zouden kunnen bepalen. De invloed zou dus letterlijk teruggaan in de tijd. Ook is het mij niet duidelijk wat telepathische communicatie met een overledene te maken zou moeten hebben met psychokinese. Zo'n overledene heeft bijvoorbeeld geen brein meer, dus we kunnen hem niet bereiken door via psychokinese een indruk achter te laten op zijn hersenen. Overigens is dat natuurlijk alleen een probleem als je in een voortbestaan gelooft, wat zeker niet voor alle aanhangers van de observationele theorieën geldt. Een algemener probleem heeft te maken met het opvangen van indrukken uit een geest die zelf geen telepathische boodschappen uitzendt. Het kan daarbij volgens mij echt niet gaan om psychokinese. Er zijn wel ingewikkelde antwoorden op dit soort vragen bedacht. Maar het is de vraag of die aannemelijker zijn dan de conclusie dat de observationele theorieën niet alles kunnen verklaren.
Non-localiteit of interactie
Hiermee is de kwantumfysica overigens nog niet uitgeput als bron van inspiratie. Zo zijn er de begrippen non-localiteit en kwantumverstrengeling die bijvoorbeeld een grote rol speelt in de bestseller Eindeloos Bewustzijn van dr. Pim van Lommel. Het gaat om mysterieuze eigenschappen van de kleinste deeltjes van de materie, zoals dat ze elkaar van een afstand non-locaal kunnen beïnvloeden. Met andere woorden zonder ruimtelijk met elkaar in contact te zijn. Volgens sommigen lijken dit soort eigenschappen niet alleen op telepathie maar werkt ESP echt op eenzelfde manier. Tegenstanders bestrijden dit ten stelligste. Ze benadrukken dat de merkwaardige eigenschappen van de kwantumwereld niets te maken hebben met wat we in de wereld van alledag meemaken. Maar ja, dat staat nu juist ter discussie.
Ook het Jungiaanse concept synchroniciteit kan in verband worden gebracht met de kwantumfysica. Bij synchroniciteit is er sprake van een zinvolle, maar acausale (niet oorzakelijke) verbondenheid tussen twee gebeurtenissen. Dit lijkt met enige fantasie op de verbondenheid van twee kwantumdeeltjes. Toch is herleiding van buitenzintuiglijke waarneming tot synchroniciteit niet overtuigend. Bij synchroniciteit gaat het altijd om twee gebeurtenissen die op zich verklaarbaar zijn als het gevolg van gebeurtenissen die eraan voorafgingen. Het onverklaarde zit hem niet in de gebeurtenis zelf, maar in de samenhang met een andere gebeurtenis die er los van staat. Dat geldt niet voor telepathie. Bij telepathische indrukken krijg je indrukken door die 'inbreken' op je gedachten en daar niet het associatieve vervolg op zijn. Bij telepathie is er dus een causaal proces gaande.
Een stroming die mijn eigen voorkeur heeft heet dualistisch interactionisme. Men gaat daarbij uit van onstoffelijke geesten en een fysieke wereld die allemaal evenzeer bestaan. Er is daarom ook niet slechts één vorm van inwerking, zoals bij de observationele theorieën. In plaats daarvan wordt er een onderscheid gemaakt tussen de rechtstreekse beïnvloeding van de geest door andere geesten (telepathie), de rechtstreekse waarneming door de geest van de fysieke wereld (helderziendheid) en de beïnvloeding van de materie door de geest (psychokinese). Tot slot is er natuurlijk nog de beïnvloeding van de geest door de materie, maar die wordt normaliter niet als paranormaal beschouwd. Onder meer de Nederlandse parapsycholoog Paul Dietz stelde dat de normale waarneming een speciaal geval van helderziendheid is. Bij helderziendheid vindt er een directe, buitenzintuiglijke waarneming plaats, terwijl de normale waarneming beperkt wordt door zintuigen en hersenen. Helderziendheid is dus in feite de standaardvorm van waarneming en de zintuiglijke perceptie 'slechts' een afgeleide daarvan.
Mediamiek
Verder zijn er nog zogeheten parafysische theorieën die uitgaan van een interactie met onbekende krachten of lichamen. Bijvoorbeeld de theorie van Rupert Sheldrake van de zogeheten morfogenetische velden die het fysieke organisme vormen en ondersteunen. Of de nog veel oudere leer van de aura en het astraal lichaam. Binnen deze visie zijn we geestelijk niet rechtstreeks verbonden met ons brein, maar via een 'subtiel' of fijnstoffelijk lichaam. Dit lichaam medieert zowel de zintuiglijke als de buitenzintuiglijke waarneming. In het werk van Sheldrake is bijvoorbeeld sprake van het begrip morfische resonantie. Hierbij communiceren morfogenetische velden met elkaar, zonder dat ze gebonden zijn aan de fysieke ruimte. Dat zou verklaren waarom ESP onmiddellijk kan plaatsvinden zonder dat er sprake is van tijdverlies.
Spiritisten dachten vooral vroeger dat paranormale vermogens voornamelijk voorbehouden waren aan overledenen. Dit sluit aan bij oude opvattingen volgens welke een paragnost eigenlijk altijd ook een medium is. De paranormale indrukken zouden altijd 'van boven' komen of het nu van overledenen of engelen is. Als deze theorie waar is, betekent dat we als mensen alleen mediamiek kunnen zijn en nooit echt zelf helderziend. Het lijkt mij persoonlijk zeer onaannemelijk, omdat overledenen geestelijk gezien nog steeds mensen zijn (althans wel direct na hun dood). Ik kan me wel voorstellen dat ze gemakkelijker over ESP beschikken. Maar dat is iets anders dan dat ze pas na hun dood telepathische en helderziende indrukken kunnen krijgen. Overigens wil dat niet zeggen dat overledenen nooit een rol van betekenis spelen wanneer mensen paranormale indrukken krijgen, maar dat is weer een ander onderwerp.
Al met al is er reeds behoorlijk nagedacht over de theorievorming rond buitenzintuiglijke waarneming. Dat mag ook wel, want het heeft weinig zin om het verschijnsel nog langer te negeren.
Literatuur
- Houtkooper, J.M. (2002). Arguing for an observational theory of paranormal phenomena. Journal of Scientific Exploration, 16, 2, 171-185.
- Lommel, P. v. (2007). Eindeloos bewustzijn. Baarn: Ten Have.
- Rivas, T. (2004). Encyclopedie van de parapsychologie. Rijswijk: Elmar.
- Tart, C. (2009). The End of Materialism. Noetic Books.
Dit artikel werd in 2011 gepubliceerd in een tijdschrift en in 2010 op txtxs.nl gezet.
Per abuis werd er de enigszins misleidende titel Voorgevoel: wat is dat? aan gegeven, die ik hier door een geschiktere titel heb vervangen.
Contact: titusrivas@hotmail.com