Veganisme als miskenning van de belangen van planten
Geplaatst door
Titus Rivas (publicatiedatum: 13 September, 2011)
Samenvatting
Artikel van Titus Rivas over de bekende "planten hebben ook gevoel"-drogreden tegen vegetarisme en veganisme.
Veganisme als miskenning van de belangen van planten
door Titus Rivas
Een penvriendin van mij zou het liefst alleen anorganisch voedsel tot zich nemen. Volgens haar hebben planten namelijk net zoveel recht op leven als dieren. Het zou daarom even erg zijn om
plantaardig voedsel te nuttigen als om carnivoor (of desnoods kannibaal) te zijn. Wat dan ook de beweegreden voor haar vormt om zelf vlees te blijven eten. Zelfs een verwijzing van mijn kant
naar de voedingswijze van de fruitariërs, die alleen vruchten, noten en zaden omvat, heeft haar vooralsnog niet op andere gedachten kunnen brengen. Nu is ze zeker niet de enige die op
basis van de veronderstelde waarde van planten afziet van vegetarisme of veganisme. Daarbij zijn er globaal genomen drie manieren waarop mensen die waarde kunnen invullen.
Waarde van planten
Jaren geleden was er vaak een reclamespot te zien met als motto 'Bloemen houden van mensen'. Eén van de beelden die ik me daarvan meen te herinneren, betreft een bloem die iemand op de wang kust. De spot leek dus te insinueren dat bloemen bezielde wezens zijn met warme gevoelens voor mensen. Toch was dit duidelijk niet de eigenlijke boodschap. Het ging er slechts om dat bloemen mooi zijn en door hun schoonheid gevoelens van liefde kunnen oproepen. De waarde van planten is in deze context dus een esthetische waarde. Planten kunnen prachtig zijn en positieve gevoelens oproepen. Als je planten opeet, vernietig je hun schone gestalte, hun kleuren en geuren, en daardoor verdwijnt ook hun expressieve en evocatieve functie. Dit kun je echter wel ondervangen door de planten in kwestie direct te vervangen door andere planten.
Naast de esthetische waarde van de flora is er natuurlijk een ecologische waarde, d.w.z. voor zover planten niet gekweekt zijn voor consumptie. Door planten die onmisbaar zijn voor hun omgeving te verwerken tot voedsel, verstoort men de ecologische orde. Ook dit is niet onoverkomelijk; het is voldoende om af te zien van het eten van wilde planten.
Tot slot beweren sommigen, en mijn penvriendin is er zo een, dat planten niet alleen een esthetische en ecologische waarde vertegenwoordigen, maar ook nog een individuele, onvervreemdbare waarde. Net als dieren zouden planten subjectieve, psychologische wezens zijn met pijn en plezier, vreugde en verdriet en daardoor ook vergelijkbare belangen hebben die we ethisch gezien zoveel mogelijk dienen te respecteren.
Veroordeeld tot een amoreel dieet?
Deze veronderstelling maakt volgens de aanhangers ervan dat we geen goede reden kunnen hebben om vegetariër of veganist te worden.Weliswaar voorkomen veganisten veel dierenleed, maar
we vervangen dat volgens hen weer door een meer dan gemiddelde hoeveelheid plantenleed aan te richten. Dit is weliswaar niet immoreler dan een omnivoor dieet, maar wel net zo wreed.
Lieden die uitgaan van een intrinsieke waarde van de individuele plant stellen in feite dat we als mensen veroordeeld zijn tot een gewelddadig leven. Wij mensen moeten onderkennen
dat leven in deze materiële wereld per definitie neerkomt op het opofferen van andere levende wezens. Het is daarom niet langer zinvol om te spreken van onnodig leed als we het hebben over het eten van vlees. We moeten nu eenmaal iets eten, tenzij we onszelf willen opofferen. Het eten van een salade is dus al net zo tragisch als het verorberen van een biefstuk. Overigens kun je hierbij in een bepaalde situatie nog wel spreken van 'onnodig leed', namelijk wanneer men beduidend meer eet dan nodig is. Het maakt dan echter niets uit of het om vlees- of om veganistische maaltijden gaat.
De psychologie van planten
De zojuist geschetste visie staat of valt bij de juistheid van de aanname dat planten subjectieve wezens zijn. In de filosofie maakt deze vraag onderdeel uit van de algemenere kwestie van
de other minds: Welke wezens buiten mijzelf kennen een subjectieve beleving? Veel aanhangers van de stelling dat planten gevoel hebben, gaan in feite uit van hun intuïtie. Het is daardoor onmogelijk om met dergelijke mensen in discussie te gaan. Een rationelere benadering, die uitgaat van concrete argumenten, lijkt mij dan ook vruchtbaarder.
Een algemeen tegenargument tegen de notie van een plantaardige geest, luidt dat ze in de meeste gevallen zowel vanuit een biologisch als een spiritueel gezichtspunt onaannemelijk lijkt. Biologisch gezien heeft een plant alleen iets aan gevoelens of gedachten als ze op basis daarvan actie kan ondernemen. Planten vertonen echter geen duidelijke 'gedragingen'; hun reacties op de
omgeving lijken in ieder geval volledig fysiologisch. Pijn heeft binnen zo'n context biologisch gezien al helemaal geen functie. Spiritueel gezien lijkt een leven als plant ook al weinig zinvol. Een plant kan naar alle waarschijnlijkheid geen 'handelingen' verrichten die niet neer zouden komen op volledig automatische biochemische of biofysische reacties.
Het voornaamste empirische argument voor een plantenziel wordt gevormd door de experimenten van Cleve Backster (voetnoot 1). Hij bevestigde elektrodes van een leugendetector aan de bladeren van planten en registreerde naar eigen zeggen hun 'emotionele reacties' op de omgeving. De planten zouden met name reageren op aangrijpende gebeurtenissen en zelfs (telepathisch) gevoelig zijn voor onuitgesproken gedachten!
De resultaten van Backster zijn wel interessant, maar ze kunnen allemaal verklaard worden vanuit onbewuste (psychokinetische) invloeden van Backster zelf op de bladeren, of desnoods direct op
de leugendetector. De resultaten werden in ieder geval niet consequent gereproduceerd door andere onderzoekers. Als planten werkelijk gevoel hebben, is er tot nu toe hoe dan ook geen deugdelijk bewijsmateriaal voor.
Zo min mogelijk leed
Zelfs als planten inderdaad gevoelige wezens zouden zijn, dan volgt daar nog niet uit dat veganisme zinloos is. Plantaardige pijn is nog onaannemelijker dan het bestaan van een plantaardige
geest in het algemeen. Het is ethisch beschouwd ook dan onverminderd geboden om voedsel te gebruiken dat anderen zo min mogelijk leed berokkent.
Zelfs als planten wel gevoelige wezens zouden zijn, is het veganisme dus nog te verkiezen boven een niet-veganistische voedingswijze.
Met de consumptie van zuivel en vlees zou, wanneer planten toch pijn zouden kunnen voelen, overigens nog veel meer "plantenleed" gemoeid zijn dan met de consumptie van alleen planten zelf. Al die melk- en vleesdieren moeten op hun beurt namelijk ook weer (plantaardig) voedsel nuttigen dat wij ook rechtstreeks tot ons zouden kunnen nemen. Een veganistisch dieet kost in absolute zin veel minder planten dan een niet-veganistisch dieet.
Hoe mooi en nuttig planten ook zijn, we mogen ze niet misbruiken om geen vegetariër of veganist te hoeven zijn
Voetnoot 1
Zie Peter Tompkins en Christopher Bird (1973). The Secret Life of Plants. New York: Harper & Row.
Dit artikel werd gepubliceerd in Gezond Idee!, nummer 57, blz. 30-31, 2003.
Contact: titusrivas@hotmail.com