Is berusting altijd de juiste houding tegenover nare ervaringen?
Geplaatst door
Titus Rivas (publicatiedatum: 17 June, 2012)
Samenvatting
Een evaluatie van de waarde van berusting en compassie tegenover zichzelf en anderen.
Is berusting altijd de juiste houding tegenover nare ervaringen?
door Stichting Athanasia
Bepaalde invloedrijke spirituele stromingen stellen dat ons geluk afhankelijk is van berusting. We moeten in die visie leren vertrouwen op het universum of de wil van een godheid.
“Alles komt (toch) zoals het komen moet” en “alles is precies zoals het zijn moet”, zijn bekende uitspraken in dit verband. Intuïtief gezien schuilt er veel wijsheid in deze nadruk op het belang van berusting. Er zijn in het leven nu eenmaal allerlei dingen die we niet in de hand hebben. Het is psychologisch heel gezond om te geloven dat daar in veel gevallen toch nog een positieve bedoeling achter zit. Er zijn echter ook zaken die zo zinloos overkomen dat het absurd lijkt om er nog een diepere zin achter te vermoeden. Moeten we werkelijk overal in berusten of is een strijdbare houding soms toch beter?
Zin achter een schijn van zinloosheid
Het is heilzaam voor onze geestelijke gezondheid om ook bij tegenslagen te vertrouwen op een hoger scenario waarbinnen die tegenslagen uiteindelijk een functie blijken te hebben. In de christelijke traditie spreekt men wat dit betreft wel van het inschakelen van de duivel voor een goddelijk plan. Het kwaad denkt daarbij dingen kapot te maken, terwijl het in feite juist ongewild meewerkt aan goede ontwikkelingen. Dit idee wordt sprekend weergegeven in de gruwelijke film The Passion of the Christ van Mel Gibson. De satan denkt Jezus overwonnen te hebben dankzij zijn marteldood maar komt er vervolgens tot zijn wanhoop achter dat het kruis in feite een goddelijke verlossing heeft gebracht.
In de hindoeïstische traditie zie je de belangrijke god Shiva en zijn gemalin Kali die onder meer verantwoordelijk zijn voor vernietiging en dood. (Kali wordt in dit verband voorgesteld als een woeste manifestatie of aspect van Parvati, de bekendste echtgenote van Shiva. Andere bronnen stellen dat Shiva drie vrouwen heeft: Parvati, Ganga en Kali.) Niet als macaber doel op zich, maar als dynamische krachten van verandering en vernieuwing. In die visie kan het nodig zijn om eerst het oude op te ruimen om iets nieuws mogelijk te maken.
Nu kun je je afvragen of negatieve gebeurtenissen in het leven van gewone stervelingen ook een zinvolle achtergrond kunnen hebben. Zijn er inderdaad – gevoelsmatig beschouwd – moeilijke ervaringen aan te wijzen die een soort poort vormen naar een verbeterde toestand? Het is duidelijk dat er inderdaad zulke ervaringen bestaan. Denk bijvoorbeeld aan een ingrijpende operatie die iemands gezondheid kan herstellen. Geen gemakkelijke ervaring, die gepaard kan gaan met angst, pijn en beperkingen, maar natuurlijk wel een uiterst zinvolle gebeurtenis. Denk bijvoorbeeld ook aan een tentamen of examen waar men ijverig voor moet blokken. Het studeren kan zwaar zijn en veel moeite en inspanning kosten, en het examen kan eng zijn en onzekerheid oproepen. Maar dat kan de prijs zijn die men nu eenmaal moet betalen om te slagen.
Leerprocessen gaan ook algemener gepaard met vallen en opstaan. Iemand probeert iets uit en kan daarbij volkomen de plank misslaan. Fouten maken, hoe beschamend het misschien ook kan uitpakken, hoort erbij. Dit geldt in feite voor alle soorten kennis. Sommige onaangename ervaringen zijn dus wel vervelend, maar ze maken inderdaad onderdeel uit van een ruimer, positief proces van groei. Je moet je er dus niet tegen verzetten, maar er doorheen gaan om zo een nieuw, mooier stadium te bereiken.
Is lijden altijd zinvol voor de betrokkene?
Sommigen gaan echter een stap verder. Ze stellen niet alleen dat nare ervaringen zin kunnen hebben als onderdeel van een positieve ontwikkeling, maar dat zulke ervaringen altijd zinvol zijn. Als dat waar is, is er feitelijk nooit een goede reden om je tegen pijn of lijden te verzetten. Niet in je eigen leven, maar ook niet in het leven van anderen. Berusting is dan altijd, onder alle omstandigheden, het enige devies. Als alles altijd zo gaat als het moet gaan, bestaat er bijvoorbeeld ook geen onrecht, althans niet in de ultieme, diepere zin. Ieder krijgt altijd precies wat hij of zij nodig heeft. Dat geldt dan niet alleen voor mensen, maar ook voor dieren.
Schokkende misdaden
Het is zeer de vraag of dit een aannemelijke voorstelling van zaken is. Wanneer er geen onrechtvaardige dingen bestaan, hoe moet je dan bijvoorbeeld schokkende misdaden zoals zware mishandeling, verkrachting of moord plaatsen? Is dat uiteindelijk soms ook alleen maar leerzaam voor het slachtoffer? Wat te denken van mensonwaardige armoede en hongersnood of grootschalige moordpartijen zoals de Holocaust en andere vormen van genocide? Hoe moet men de wereldwijde vernietiging van de natuur tegemoet treden? En hoe dien je bijvoorbeeld aan te kijken tegen dierenmishandeling en de vee-industrie (vroeger bekend onder de naam 'bio-industrie')? Voor velen gaat het tegen hun meest basale intuïties in dat dit allemaal in de kern toch echt zinvol en dus ook oké is.
Wanneer alle negatieve ervaringen zinvol zouden zijn, zou je bovendien verwachten dat iemand na een gewelddadige dood geen last zou hebben van posttraumatische klachten. Er zijn echter spookverschijnselen en reïncarnatiegevallen bekend die dat tegenspreken. Geesten van overledenen lijken nog lang last te kunnen hebben van de traumatische omstandigheden waaronder ze gestorven zijn. Dit kan zelfs nog doorwerken in een volgend aards leven, waarbij men bijvoorbeeld aangeboren afwijkingen en moedervlekken kan hebben die verwijzen naar dodelijke verwondingen.
De onaangename ervaringen kunnen de persoon in kwestie geestelijk niet vernietigen, omdat er een voortbestaan na de dood is. Maar ze kunnen zo iemand wel beschadigen en het lijkt er echt op dat het zinvoller zou zijn als die ervaringen er niet waren geweest. Voor de aanhangers van totale berusting vormt dit gegeven een groot probleem. In ieder geval wel, als ze negatieve ervaringen alleen opvatten als onderdeel van een groeiproces.
Uitwerken van karma
Maar stel nu eens dat de schijnbaar zinloze ervaringen een andere zin hebben dan men had vermoed. Stel dat ze niet zozeer onderdeel uitmaken van een groeiproces, maar eerder van een zuiveringsproces. Men moet daarbij denken aan begrippen als het “uitwerken van karma”. Er wordt dan niet zozeer iets geleerd en men gaat ook geen mooiere fase in, maar men moet de negatieve consequenties van (eigen) verkeerde beslissingen onder ogen zien. In zekere zin kan dit in principe wel weer een onderdeel van een leerproces vormen. Volgens theorieën op dit terrein zijn mensen zich echter doorgaans niet bewust van hun specifieke karma; in veel gevallen zou dat namelijk impliceren dat ze zich moeiteloos voorgaande levens kunnen herinneren. Dat betekent dus dat ze normaliter ook geen verband kunnen leggen met hun eigen gedrag en er op bewust niveau weinig van leren. Los van een mogelijk leerproces, is het ondergaan van karmische gevolgen van gedragingen volgens diverse oosterse en esoterische stromingen gewoon een natuurwet. Karma zou dus veel narigheid kunnen verklaren, tot en met het lijden onder de posttraumatische gevolgen van een gewelddadige dood. Iemand zou in zo'n geval niet alleen karmisch beschouwd het slachtoffer 'moeten' worden van een misdaad, maar ook van het psychische leed dat daar na het overlijden op volgt.
Wij hebben echter minstens twee problemen met deze voorstelling van zaken:
– 1. Het karma van een misdadiger zou bijvoorbeeld zelf weer kunnen leiden tot een nieuwe misdaad (namelijk tegen die misdadiger in kwestie). Dit is niet zo'n bijster elegant, liefdevol systeem. Het doet denken aan kreten als: “oog om oog, tand om tand”. Degene die de misdaad heeft gepleegd moet zelf karmisch ook weer iets dergelijks ondergaan, dus waar houdt het dan ooit op?
Je kunt het karma volgens veel stromingen in ieder geval individueel wel een keer doorbreken. Maar als je totale berusting nastreeft, is het de vraag waarom je dat zou doen! Berusting impliceert immers dat alles nu al goed is of in ieder geval dat het onderdeel uitmaakt van een positief proces. En dus zeker niet dat je iets moet doen (los van de pogingen tot berusting dus) om een betere situatie te bereiken.
– 2. Er zijn misstanden waarbij de veronderstelling dat degene die schade lijdt daar zelf debet aan is erg onaannemelijk overkomt. Denk bijvoorbeeld aan het lijden van dieren in de vee-industrie. Ze hebben bijna geen ruimte of bewegingsvrijheid, worden vaak lichamelijk verminkt, hebben een kortere levensverwachting dan in de natuur, en lijden onder enorme stress, pijn en frustratie. Om dit soort leed zelf veroorzaakt (oftewel 'verdiend') te kunnen hebben, moeten ze zich in een vorig leven verschrikkelijk misdragen hebben. Elk individueel dier dat het slachtoffer is van de vee-industrie moet met andere woorden een crimineel zijn geweest met voldoende zelfbewustzijn om immorele keuzes te kunnen maken. Zoiets is alleen denkbaar als al die dieren een voorgaande menselijke (of vergelijkbare) incarnatie hebben gehad. Daar is geen enkele aanwijzing voor en ook intuïtief zal bijna niemand die conclusie echt serieus nemen. Het lijden van dieren in de vee-industrie is naar alle waarschijnlijkheid volkomen onverdiend. Ze worden psychisch niet beter van hun situatie, maar lopen er alleen geestelijke schade van op. Het is bovendien uiterst onwaarschijnlijk dat ze als dier in hun onleefbare gevangenschap oud karma van vroeger aan het uitwerken zijn. Hun lijden is zo beschouwd dus echt zinloos en onrechtvaardig. Er is geen enkele goede reden te bedenken om daarin te berusten.
Het voorbeeld van het lijden van dieren in de vee-industrie lijkt ons extra overtuigend als men het bestaan van zinloos kwaad wil aantonen. Natuurlijk zijn er ook talloze mensen die veel erger moeten lijden onder hun situatie dan zinvol is voor hun geestelijke groei of billijk vanuit een karmisch perspectief.
Zinvol voor God?
Sommige aanhangers van totale berusting geven zich ook in zulke gevallen nog niet gewonnen. Zij stellen dat bepaalde onaangename ervaringen inderdaad niet leiden tot individuele geestelijke groei of het uitwerken van karma. Toch zouden ook zulke ervaringen nog een zin hebben. Niet voor het concrete individu (mens of dier) dat eronder lijdt, maar voor een hogere instantie. Bijvoorbeeld voor God die sommige wezens nu eenmaal beter bedeelt dan andere. God zou de een meer laten lijden dan de ander, en daar heeft hij vast een goede reden voor. Het kan gewoon niet beter, want God is perfect en kan niets doen wat onvolmaakt zou zijn. We moeten ons, volgens zulke aanhangers, dus kritiekloos onderwerpen aan de wil van God en geen kritische kanttekeningen plaatsen bij de loop der dingen.
Een bizarre variant hierop zie je in bepaalde New Age-kringen, bijvoorbeeld in het recente boek Application of impossible things van Natalie Sudman. Volgens haar (en als we haar toevallig verkeerd hebben begrepen zijn er talloze andere auteurs die dit aanhangen) zou een hoger zelf gebruik maken van lagere, aardse zelven, om daar geestelijk beter van te worden. Het zou via het aardse zelf ervaringen opdoen, waaronder ook allerlei onaangename ervaringen. Het lagere zelf zou daar inderdaad onder lijden, maar voor het hogere zelf (of het zelf dat een hoger perspectief zou aannemen) zou het lijden slechts een verrijking betekenen van zijn 'levenservaring'. Het lagere zelf als marionet dus, die erin moet berusten dat zijn zinloze leed toch nog zinvol is voor een hogere instantie.
Berusting is soms minder belangrijk dan compassie
Het leven is ongetwijfeld veel zinvoller dan veel westerlingen vanuit een materialistisch wereldbeeld plegen te denken. Er is alleen al naar alle waarschijnlijkheid een voortbestaan na de lichamelijke dood en een geestelijke evolutie over levens heen. Maar dat impliceert niet dat we voortaan moeten geloven dat alles perfect is zoals het is. Het concept geestelijke vooruitgang laat al zien dat dingen nog beter kunnen worden en dat niet alles “om het even” is. Sterker nog, zelfs een oproep tot berusting gaat nog impliciet van deze gedachte uit, hoe paradoxaal dat ook moge klinken. Kennelijk maakt men namelijk onderscheid tussen een minder wenselijke toestand van “geen berusting” die overwonnen dient te worden door “berusting”. Men berust dus niet in alles, want anders zou men de beweging naar meer berusting niet kunnen maken. [Online toevoeging - Om het nog wat provocerender en misschien complexer te formuleren: elke oproep tot het omhelzen van een principe van non-dualiteit (advaita) spreekt zichzelf tegen, want kennelijk is er toch een relevant verschil (ingaand tegen een veronderstelde ultieme non-dualiteit) tussen een toestand waarin men dualiteit ervaart en een toestand waarin dit niet meer gebeurt.]
In sommige gevallen kan meer berusting inderdaad verstandig zijn, bijvoorbeeld wanneer we toch maar naar de tandarts gaan, ook al kan dit soms niet zo aangenaam uitpakken.
Soms is het echter beter om ons te verzetten tegen misstanden die onszelf of anderen treffen. Om een andere spirituele waarde uit de kast te halen: soms verplicht compassie (jegens onszelf en andere wezens) ons tot het doorbreken van berusting. Soms moeten we echt in actie komen tegen zinloos kwaad.
Literatuur
– O'Grady, J. (1991). De vorst van de duisternis: De duivel in filosofie, religie en psychologie. Den Haag: Mirananda.
– Rivas, T., & Stoop, B. (2006). Spiritualiteit, vrijheid en engagement. Lulu.com.
– Sudman, N. (2012). Application of impossible things. Ozark Mountain.
– Swinburne, R. (2004). The Existence of God. Oxford: Clarendon.
Stichting Athanasia is een kritische, onafhankelijke stichting die zich bezighoudt met parapsychologisch, psychologisch en wijsgerig onderzoek naar leven na de dood, persoonlijke reïncarnatie, communicatie met overledenen en de evolutie van de persoonlijke ziel of geest. Daaronder vallen bijvoorbeeld ook onderwerpen zoals buitenzintuiglijke waarneming, psychokinese, fijnstoffelijkheid, en bewustzijn bij dieren. Namens stichting Athanasia schrijft drs. Titus Rivas, met medewerking van Anny Dirven, elke keer een artikel voor Paraview.
Dit artikel werd gepubliceerd in Paraview, jaargang 16, nummer 2, mei 2012, blz. 12-15.
Contact: titusrivas@hotmail.com