Lexicon bij de algemene inleiding

Ad hoc hypothese: vaak onaannemelijke hypothese die men te hulp roept om een ongewenste, maar voor de hand liggende conclusie te kunnen vermijden. Skeptici verwijten parapsychologen vaak dat ze ad hoc hypothesen gebruiken, maar men kan dit met minstens evenveel recht van henzelf beweren.

Alvarado, Carlos S.: Amerikaanse psycholoog met Puertoricaanse achtergrond, historicus en parapsycholoog. Werkte samen met veel andere parapsychologen en deed onderzoek op verschillende terreinen. Voorzitter van de Asociación Iberoamericana de Parapsicología.

American Society for Psychical Research: Amerikaanse parapsychologische vereniging te New York, opgericht in 1885. Richt zich op het hele terrein van de parapsychologie en geeft het tijdschrift Journal of the American Society for Psychical Research uit.

Andrade, Hernani Guimarães: Braziliaanse parapsycholoog (1913-2003), oprichter van het IBPP. Doet naturalistisch onderzoek naar spontane verschijnselen, met name naar een leven na de dood en reïncarnatie. Schrijft artikelen en boeken, waaronder de theoretische verhandeling Materia Psi en diverse rapporten over eigen onderzoek.

Anekdote (of anecdote): subjectief en vaak onbetrouwbaar verslag van één of meer persoonlijke ervaringen. Naturalistisch onderzoek naar spontane verschijnselen die reeds zouden hebben plaatsgevonden, maakt vaak nauwgezet gebruik van getuigenverklaringen die door skeptici (in de zin van debunkers) doorgaans worden afgedaan als niet meer dan onbetrouwbare anekdotes. Dit gebeurt met name als andere skeptische argumenten om geen rekening te hoeven houden met resultaten van naturalistisch onderzoek niet toereikend blijken. In werkelijkheid is retrospectieve naturalistisch onderzoek altijd gericht op de toetsing van individuele verklaringen aan verklaringen van anderen, aan fysiek bewijsmateriaal (zoals documenten) en aan vergelijking met andere gevallen op hetzelfde terrein.

Anomalie: verschijnsel dat ingaat tegen of onverenigbaar is met een theorie, wereldbeeld of ‘paradigma’. Een term van de wetenschapsfilosoof Th.S. Kuhn.

Artefact: onderzoeksresultaat dat geen licht werpt op een natuurlijk verschijnsel dat men onderzoekt, maar in plaats daarvan een kunstmatig product is van de methode van onderzoek.

Arthur Koestler-leerstoel: algemene parapsychologische leerstoel aan de Universiteit van Edinburgh, postuum bekostigd door een fonds van de journalist en auteur Arthur Koestler. Aan het onderzoek van deze leerstoel wordt momenteel leiding gegeven door Dr. Robert Morris.

Asociación Iberoamericana de Parapsicología: Latijns-Amerikaanse parapsychologische vereniging gevestigd te Buenos Aires (Argentinië). De huidige voorzitter is Carlos S. Alvarado.

ASPR: afkorting van American Society for Psychical Research.

Association for Skeptical Investigation: zetetisch georiënteerde vereniging die ‘echte skepsis’ voorstaat, dat wil zeggen een geest van onderzoek en het in twijfel trekken van dogmatische aannames en een skeptische beoordeling van de beweringen van debunkers. Qua insteek verwant aan Skepsis-Watchers. Heeft eigen website, Skeptical Investigations geheten.

Athanasia: stichting voor parapsychologisch en filosofisch onderzoek naar leven na de dood en naar de evolutie van de persoonlijke ziel. Opgericht in 1996 door Titus Rivas, Pablo Campo en Hein van Dongen.

Australian Institute of Parapsychological Research: Australisch parapsychologisch onderzoeksinstituut opgericht in 1977. Geeft het Australian Journal of Parapsychology uit.

Barrington, Mary Rose: Engelse juriste in ruste; was verbonden aan Supreme Court of Judicature of England. Parapsychologe die zich met name richt op kwalitatief parapsychologisch onderzoek of psychical research. Is onder meer geïnteresseerd in onderzoek uit de 19^e eeuw en begin 20^e eeuw, maar ook in hedendaags naturalistisch onderzoek, waar ze actief aan deelneemt. Onderzocht het bekende reïncarnatiegeval van Jenny Cockell. Schreef een belangrijk algemeen artikel over bewijsvoering. Voerde een debat met Richard Wiseman over het onderzoek naar het medium Eusapia Paladino. Is verder actief betrokken bij de ethische vraagstukken van euthanasie en dierenrechten.

Bauer, Eberhard: Duitse psycholoog en parapsycholoog, geboren in 1944. Sinds 1970 verbonden aan het Institut für Grenzgebiete der Psychologie und Psychohygiene te Freiburg im Breisgau. Sinds 1970 de eindredacteur van het Zeitschrift für Parapsychologie und Grenzgebiete der Psychologie. Beheerder van de zogeheten Parapsychology and Border Areas of Psychology-bibliotheek. Onder meer geïnteresseerd in cultureel-historische aspecten van PSI.

Bedrog: opzettelijk verkeerde voorstelling van zaken, ook wel fraude.

Beloff, John: belangrijke Britse filosoof en psycholoog (van joodse afkomst) geboren in 1920. Was jarenlang hoogleraar in de psychologie aan de Universiteit van Edinburgh. Een van de belangrijkste hedendaagse voorvechters van het zogeheten lichaam-geest dualisme, onder meer in zijn boeken The Existence of Mind en The Case for Dualism (met John Smythies). Heeft een enorm vruchtbare invloed heeft gehad op de theoretische parapsychologie. Is van groot belang geweest voor de Engelse SPR.

Bender, Hans: Duitse psycholoog, filosoof en parapsycholoog (1907-1991). Promoveerde in 1933 op een parapsychologisch thema. Was vanaf 1954 hoogleraar in de grensgebieden van de psychologie aan de Universiteit van Freiburg. Publiceerde een groot aantal boeken en artikelen. Werkte onder meer samen met de Nederlandse parapsycholoog W.H.C. Tenhaeff.

Berendt, Heinz Chaim: Israëlische tandarts en parapsycholoog (1911-1996), geboren in Berlijn. Oprichter en voorzitter van de Israëlische Parapsychologische Vereniging. Publiceerde onder meer boeken over ESP en metaalbuigen.

Bewustzijn: het bewuste deel van de geest.

Bewijsmateriaal: onderzoeksgegevens die men gebruikt om een bepaald verschijnsel of een verband tussen verschijnselen aan te tonen of te weerleggen.

Bewijsvoering: het proces waarbij men een bepaald verschijnsel probeert aan te tonen.

Bierman, Dick J.: Nederlands experimenteel fysicus en parapsycholoog verbonden aan de faculteit Psychonomie van de Universiteit van Amsterdam. Werkzaam geweest op diverse gebieden, zoals Artificiële Intelligentie en onbewuste emoties. Buitengewoon hoogleraar parapsychologie. Eindredacteur van het Tijdschrift voor Parapsychologie. Auteur van veel artikelen, onder meer over een algemene parapsychologische theoretische richting die bekend staat als de ‘observationele theorieën’. PSI zou zich volgens Bierman bevinden in een soort tussen-realiteit tussen de subjectieve werkelijkheid van het bewustzijn en de objectieve fysieke werkelijkheid. Werkte aan de perfectionering van Random Number Generators.Voert een online parapsychologisch experiment uit voor het zogeheten Anomalous Cognition Project.

Bijgeloof: het geloof in dingen die geen onderdeel uitmaken van de officiële geloofspunten.

Blackmore, Susan: Britse parapsychologe die mettertijd steeds skeptischer is geworden over het bestaan van parapsychologische verschijnselen. Als ‘afvallige’ zeer geliefd onder skeptici. Staat een zuiver psychologisch gerichte parapsychologie voor die alle paranormale ervaringen wegverklaart in termen van de gevestigde wetenschap. Bekend om artikelen en boeken over ESP, uittredingen en bijna-dood ervaringen. Hangt een merkwaardige mix aan van Zen-boeddhisme en de opvatting dat er geen subjectief bewustzijn bestaat. Negeert onder meer bewijsmateriaal voor veridieke waarnemingen tijdens uittredingen en bijna-dood ervaringen.

Boni, Gastone de: vooraanstaand Italiaans parapsycholoog (1908-1986).

Bosga, Douwe J.: hedendaagse Nederlandse parapsycholoog. Schrijver van parapsychologische artikelen en boeken, onder meer over de paragnost W.Tholen (met Martine Busch) en het spiritisme. Als opvolger van Henri van Praag directeur van het Parapsychologisch Instituut te Utrecht tot 2001. Houdt zich sindsdien bezig met boeddhisme.

Bovennatuurlijk: behorend tot een onaardse, goddelijke of demonische werkelijkheid.

Broughton, Richard: vooraanstaand parapsycholoog en schrijver van uitstekend overzicht van de parapsychologie. Houdt zich veel bezig met PSI en methodologie. Student van John Beloff.

Buitenzintuiglijke waarneming: Nederlandse term voor ESP.

Busch, Martine: hedendaagse Nederlandse parapsychologe verbonden aan het Parapsychologisch Instituut te Utrecht. Houdt zich met name bezig met kwalitatief onderzoek, onder meer naar kinderen. Schreef daarover onder meer het boek Waar haalt hij het vandaan? Omgaan met paranormale ervaringen en Natuurlijk niet bovennatuurlijk over de paragnost W. Tholen (met Douwe Bosga). Directeur van het Van Praag Instituut.

Cassoli, Brunilde Mignani: Italiaanse parapsychologe, geboren in 1926. Vooraanstaand lid van het Centro Studi Parapsicologici (CPS) te Bologna. Hoofdredacteur van Quaderni di Parapsicologia, het tijdschrift van het CPS. Schrijfster van diverse parapsychologische boeken.

Casus: zie geval. Engels: case.

Center for Scientific Anomalies Research: Platform voor voor- en tegenstanders van theorieën dat bepaalde anomale fenomenen echt bestaan. Geeft de Zetetic Scholar uit.

Centro Latinoamericano de Parapsicología: Latijnsamerikaans parapsychologisch centrum. Gevestigd in Portugal. Voorgezeten door Maria Luisa Albuquerque.

Centro Studi Parapsicologici: Parapsychologisch studiecentrum te Bologna.

CESAR: afkorting van Center for Scientific Anomalies Research.

Chari, C.T.K.: Indiase filosoof, psycholoog en parapsycholoog, geboren in 1909. Was jarenlang hoofd van de Department of Philosophy and Psychology aan de Universiteit van Madras. Stond onder meer een sociaal-psychologische of sociologische verklaring van reïncarnatiegevallen voor.

Charitable interpretation: interpretatie van meerduidig of vaag bewijsmateriaal in overeenstemming met een bepaalde theorie. Geoorloofde theoretische strategie, mits men erkent dat het daarbij niet om ‘harde’ bewijsvoering gaat.

Charles Fort Institute: instituut te Londen gewijd aan het documenteren en bestuderen van Forteana, vernoemd naar Charles Fort.

Cognitieve intolerantie: onverdraagzaamheid jegens ideeën of overtuigingen die afwijken van degene die men zelf aanhangt. Komt veel voor onder skeptici en zeker onder de zogeheten debunkers.

Cognitieve tolerantie: verdraagzaamheid jegens ideeën of overtuigingen die afwijken van degene die men zelf aanhangt. Skeptici (in de zin van debunkers) vertonen doorgaans weinig cognitieve tolerantie en overtreden regelmatig elementaire regels van fatsoen in hun persoonlijke aanvallen op grenswetenschappers. Het is daarom voor parapsychologen een elementaire valkuil om zelf ook intolerant tegenover skeptici te worden. Het kan psychologisch gezien aanlokkelijk zijn om skeptici met gelijke munt terug te betalen. Maar het is veel waardiger om hen met goede argumenten van repliek te dienen. Beschaving betekent wat dit betreft dat men ideeën van anderen wel mag aanvallen, maar zonder het daarmee in de praktijk onmogelijk te maken ze aan te hangen en uit te dragen. Zelfs Rob Nanninga erkent overigens iemands recht om desnoods een echte sekte aan te hangen.

Collectie Zorab: collectie van esoterische, spiritistische en parapsychologische geschriften, aanwezig in de Koninklijke Bibliotheek te Den Haag. Behalve door een geleidelijke aanwas is de collectie op dit gebied sterk vermeerderd door een tweetal legaten. In 1939 werden boeken verworven uit de nalatenschap van de Haagse oogarts dr. Rutger Adolf Reddingius (1866-1939), die tevens een som geld voor uitbreiding ter beschikking stelde. Een welkome aanvulling bracht de bibliotheek van George Avetoom Marterus Zorab (1898-1990), die in 1990 bij testament werd nagelaten aan de Koninklijke Bibliotheek. Hieruit werden enige honderden titels en enkele zeldzame tijdschriften opgenomen. Ook het archief van Zorab met brieven en andere bescheiden is opgenomen in de collectie.

Committee for the Scientific Investigation of Claims of the Paranormal: Amerikaanse vereniging van skeptici opgericht in 1976. Berucht om aanvallen onder de gordel en onjuiste weergave van parapsychologisch onderzoek. Geeft het tijdschrift Skeptical Enquirer uit. Afgekort als CSICOP, hetgeen hetzelfde klinkt als Psi-cop: politieagent (‘cop’) gericht tegen PSI. Prominente leden van CSICOP zijn (geweest): Carl Sagan, Isaac Asimov, Philip Klass, Paul Kurtz, Ray Hyman, James Randi en Martin Gardner.

CSP: Afkorting van Centro Studi Parapsicologici.

CSICOP: afkorting van Committee for the Scientific Investigation of Claims of the Paranormal.

Dangerous Ideas Stelling van sommige skeptici (of debunkers) dat het aanhangen van ‘afwijkende’ theorieën leidt tot psychologische instabiliteit, verkeerde beslissingen, wanen of hysterie. Een extreem voorbeeld betreft een rituele moord op een baby omdat hij bezeten zou zijn. Kenmerkend voor aanhangers van het concept van gevaarlijke ideeën is dat men alleen afwijkende gedachten als gevaarlijk betitelt. Er zijn immers ook gangbare of orthodoxe ideeën die hoogstwaarschijnlijk onjuist zijn en erg veel onheil aanrichten, zoals de deprimerende, beangstigende gedachte dat het na de dood helemaal afgelopen is.

Debunker: Engelse term voor een doorsnee skepticus die niet uit is op kritisch, onbevooroordeeld onderzoek naar onbekende fenomenen, maar op het aantonen dat die verschijnselen niet bestaan. Sommige lieden die zich ‘skeptici’ noemen, zien zichzelf echter wel als kritisch, maar niet als debunkers. Een debunker staat in het algemeen bekend om zijn denigrerende houding tegenover grenswetenschappers en om het karikaturiseren van hun werk. In het verleden zijn er wel eens pogingen gedaan om de psychologie van debunkers in kaart te brengen. In elk geval kenmerkt een debunker zich door cognitieve intolerantie, een overschatting van de eigen kennis en intellectuele vermogens en een naïef geloof in de vanzelfsprekendheid van het eigen wereldbeeld. Een Engelse term die het tegendeel van een debunker aangeeft, is zetetic (zetetisch).

Demonen: duistere geesten of duivels met kwalijke intenties.

Dessoir, Max: Duitse filosoof en psycholoog uit Berlijn (1867-1947). Gebruikte in 1889 als eerste het woord Parapsychologie.

Dierkens, Jean en Christine: Belgisch psychologisch echtpaar. Houden zich ook bezig met parapsychologie.

Dietz, Paul Antoine: Nederlandse bioloog, arts, literator en parapsycholoog (1878- 1953) Was de eerste die in Nederland kwantitatieve experimenten opzette. Richtte in 1928 samen met Tenhaeff het Tijdschrift voor Parapsychologie op. Werd in 1932 te Leiden de eerste universitaire docent in de parapsychologie ter wereld. Eén van de toehoorders van Dietz was J. Kappers. In 1939 verscheen het hoofdwerk van Dietz Wereldzicht der Parapsychologie. Dietz ziet een continuüm tussen normale en paranormale waarneming, waarbij de paranormale waarneming (helderziendheid) primair is en de normale waarneming een speciaal geval van die paranormale perceptie. Besteedde ook aandacht aan filosofische implicaties van de parapsychologie en aan de parergie. Was redacteur van de wijsgerige tijdschriften Bezinning en Mens en Kosmos.

Dingwall, Eric J.: Veelzijdig Engels parapsycholoog, antropoloog, goochelaar, auteur en bibliothecaris. Legde zich toe op kwalitatief en historisch onderzoek binnen de parapsychologie en publiceerde daar boeken en artikelen over. Stond in het algemeen bekend als moeilijk te overtuigen van het bestaan van veel paranormale fenomenen.

Dongen, H. van. Nederlands filosoof, auteur en docent, geboren in 1957. Eindredacteur van het tijdschrift Prana en redacteur van het Tijdschrift voor Parapsychologie. Schrijft talrijke artikelen en recensies. Publiceerde samen met Hans Gerding de boeken PSI in wetenschap en wijsbegeerte en Het voertuig van de ziel. Promoveerde op de dissertatie Geen gemene maat over het concept incommensurabiliteit. Oprichter van de Paul Dietz Stichting. Houdt zich bezig met fenomenologisch en filosofisch onderzoek. Oprichter van Stichting Athanasia, met Titus Rivas en Pablo Campo.

Doorman, S.J. (Joop): voorzitter van Skepsis, geboren in 1928. Emeritus hoogleraar in de wetenschapsfilosofie en vrijdenker. Ex-voorzitter van de VPRO. Bepleit een milde houding tegenover de fundamentele menselijke behoefte om troost te ontlenen aan geloofssystemen, maar een harde opstelling tegenover echte charlatans. Het is de vraag in hoeverre zijn pleidooi wordt opgevolgd binnen Skepsis.

Driesch, Hans: filosoof, embryoloog en parapsycholoog (1867-1941), exponent van het zogeheten vitalisme. Zette zich met name in voor de integratie van de parapsychologie in de wetenschap als geheel. Schreef onder meer Parapsychologie: Die Wissenschaft von den ‘okkulten’ Erscheinungen (1932).

Duke University: Amerikaanse Universiteit te Durham (North Carolina), bekend vanwege het parapsychologisch onderzoek door J.B. Rhine en zijn vrouw Louisa Rhine.

Dualisme: algemene filosofische, ontologische positie die stelt dat er in de werkelijkheid twee (duo) soorten dingen bestaan: materie en geest. Het dualisme is belangrijk als kader voor de parapsychologie. Staat inhoudelijk tegenover materialisme en idealisme en formeel tegenover monisme en nihilisme. Hoort bij het zogeheten pluralisme.

Het woord wordt in de filosofie ook gebruikt in de zin van ethisch dualisme, de stelling dat er een geldig onderscheid gemaakt kan worden tussen goed en kwaad. Daarbuiten komt het onder voor in de politieke zin; het dualisme tussen regering en parlement.

Duplessis, Yvonne: Frans filosofe en parapsychologe. Legt zich toe op de zogeheten dermo-optische waarneming. Voorzitter van het Centre d’Information de la Couleur.

Eeden, Frederik van: beroemde Nederlandse arts en schrijver (1860-1932). Bekend om diverse literaire werken zoals De Kleine Johannes en Van de koelen meren des doods. Betrokken bij de idealistische kolonie Walden bij Bussum. Vriend van F.W.H. Myers. Hield voordrachten voor de Engelse SPR. Pionier van het parapsychologisch onderzoek. Veel literair werk van Van Eeden heeft de invloed van zijn parapsychologische belangstelling ondergaan, waaronder het Lied van schijn en wezen en Paul’s ontwaken.Hield zich zelf met name bezig met onderzoek naar lucide dromen.

Entiteit: (1) zie geestelijk wezen. (2) ruimer: zijnde (Latijn: ens), iets wat bestaat.

Esotera: Duitstalig algemeen tijdschrift over occulte, parapsychologische en alternatieve onderwerpen.

Esoterica: eigenlijk ‘esoterische zaken’. Naam van elektronisch tijdschrift voor de studie van westerse esoterische disciplines en stromingen, zoals de alchimie, astrologie, gnosis, rozenkruisers en magie. Gesponsord door de Michigan State University.

Esoterisch: een geheime of occulte leer betreffend, alleen bestemd en begrijpelijk voor ingewijden. Wordt ook ruimer gebruikt in de zin van informatie of redeneringen die alleen inzichtelijk zijn voor insiders. Staat tegenover exoterisch.

ESP: afkorting van Extra-Sensory Perception, die veel vaker gebruikt wordt dan deze volledige term. Komt overeen met het begrip paragnosie.

European Journal of Parapsychology: Europees parapsychologisch tijdschrift, uitgegeven door een Zweedse redactie. Opgericht door Martin Johnson en Sybo Schouten.

Exceptional Human Experience Network: Netwerk opgericht in 1994 te New York voor onderwijs en onderzoek naar buitengewone menselijke ervaringen, waaronder buitenzintuiglijke, psychokinetische, mystieke en bijna-dood ervaringen. Voorzitter is Rhea A. White.

Exoterisch: voor iedereen toegankelijke kant van een bepaalde stroming, staat tegenover esoterisch.

Experiment: vorm van onderzoek waarbij men een effect probeert op te wekken onder omstandigheden die men zelf onder controle houdt, zodat men het beoogde effect kan onderscheiden van andere verschijnselen.

Extrachance: niet (volledig) verklaarbaar door toeval.

Extra-Sensory Perception: Engels voor buitenzintuiglijke waarneming, dat wil zeggen helderziendheid en telepathie. Afgekort als ESP.

Falsifieerbaar: weerlegbaar door nieuwe feiten of argumenten.

Falsifieerbaarheid: weerlegbaarheid door nieuwe feiten of argumenten.

Fenomeen: synoniem voor verschijnsel.

Filosofie: systematische levensbeschouwing, mensbeeld, wereldbeeld. Ook: wijsbegeerte.

Fodor, Nandor: Hongaars psycholoog, schrijver en parapsycholoog (1895-1964). Zeer breed georiënteerd. Schreef onder meer Encyclopedia of Psychic Science.

Fort, Charles: Amerikaans journalist en auteur (1874-1934). Schreef artikelen en boeken over paranormale en andere anomalieën, die later naar hem vernoemd werden: de Forteana. De bekendste boeken die hij zelf over Forteana schreef, zijn Book of the Damned en Lo!.

Forteana: afwijkende verschijnselen die ingaan tegen het gangbare wereldbeeld, anomalieën. De term is afgeleid van Charles Fort die collecties van dergelijke fenomenen aanlegde en publiceerde. Forteana omvatten niet alleen alle parapsychologische verschijnselen, maar ook fenomenen die vallen onder andere grenswetenschappen. Voorbeelden van Forteana zijn ESP, poltergeistverschijnselen, ‘regens’ van kikkers, vissen en menselijke artefacten, het monster van Loch Ness en de prestaties van fakirs.

Fox Sisters: twee Amerikaanse zussen, genaamd Margaretta en Kate Fox die meenden vanaf 1848 te hebben gecommuniceerd met klopgeluiden die zij toeschreven aan geesten van overledenen. Hun beweringen leidden uiteindelijk tot het ontstaan van het spiritisme. Het is overigens onduidelijk gebleven of hun beweringen geheel of gedeeltelijk berustten op bedrog.

Fraude: zie bedrog.

Ganzfeld-experimenten: kwantitatief onderzoek naar ESP waarbij normale prikkels worden uitgesloten door de ogen af te sluiten met halve pingpongballetjes en door middel van ruis op een koptelefoon. Meta-analyses wijzen uit dat de resultaten ervan niet op toeval kunnen berusten.

Gardner, Martin: vooraanstaand Amerikaans skepticus en lid van CSICOP. Schrijver van het skeptische standaardwerk Science: good, bad en bogus.

GCP: afkorting van het Global Consciousness Project.

Geest: innerlijk leven van mens of dier. Omvat waarnemingen, gewaarwordingen, gedachten, gevoelens, herinneringen, verlangens en wilsbesluiten. Soms wordt met deze term ook een geestelijk wezen bedoeld. Ook ziel.

Geestelijk wezen: een wezen met een geest of ziel. Ook geest of entiteit.

Geestelijke wereld: een bovennatuurlijke wereld, die niet behoort tot de aardse werkelijkheid en die wordt bevolkt door geesten van overledenen en mogelijk ook door bovennatuurlijke wezens zoals een God of goden, engelen of demonen.

Geley, Gustave: Franse arts en parapsycholoog (1868-1924). Was directeur van het Institut Métapsychique International te Parijs. Voerde veel experimenten uit en schreef onder meer het gezaghebbende De l’inconscient au conscient.

Gerding, J.H. (Hans): Filosoof en veelzijdig parapsycholoog, geboren in 1947. Promoveerde op een wijsgerig proefschrift over Kant en het paranormale. Schreef een tweetal boeken met dr. Hein van Dongen: Psi in wetenschap en wijsbegeerte en Het voertuig van de ziel. Sinds 2001 directeur van het Parapsychologisch Instituut te Utrecht. Sinds 2003 bijzonder hoogleraar Metafysica in de geest van de Theosofie aan de Universiteit Leiden, namens Stichting Proklos.

Gesloten geest: iemand die zijn of haar denkbeelden niet laat corrigeren door nieuwe informatie of argumenten.

Gesloten wereldbeeld: wereldbeeld dat zich niet laat corrigeren door nieuwe informatie of argumenten.

Geval: wetenschappelijke (naturalistische) studie van iemands spontane ervaringen. Ook casus.

Giovetti, Paola: Italiaanse parapsychologe en schrijfster. Survival onderzoekster.

Global Consciousness Project: een internationaal samenwerkingsverband gesponsord door IONS van wetenschappers, kunstenaars en leken met een interesse in buitengewone aspecten van het menselijke bewustzijn. Het project richt zich onder op onderzoek naar interactie van bewustzijn (met name emoties) rond aangrijpende gebeurtenissen in de wereld met Random Number Generators. Hierbij worden ook links gelegd met filosofische concepten (onder meer de noösfeer van Teilhard de Chardin) en kunstzinnige uitingen.

Goldney, Kathleen: prominente Engelse ‘psychical researcher’ die betrokken was bij een groot aantal onderzoekingen op parapsychologisch gebied, waaronder naar spookhuizen.

González Quevedo, Óscar: filosoof, psycholoog, parapsycholoog, theoloog en jezuïet. Auteur en oprichter van de Centro Latinoamericano de Parapsicología. Staat bekend als Padre Quevedo.

Goochelen: het nabootsen van magie door trucs. Soms ten onrechte aangeduid als magie.

Grensgebied: synoniem voor grenswetenschap. Grensgebied is in feite een afkorting van "grensgebied van de wetenschap".

Groenenboom, Paul: Nederlandse natuurkundige, gepromoveerd in de theoretische kernfysica. Was secretaris en penningmeester van de NVP "Kring Den Haag" en is nu voorzitter van de zogeheten "Kring Den Haag van de SPR".

En zo dus ook in het Namenregister:

Grenswetenschap: wetenschap die door skeptici wordt aangeduid als pseudo-wetenschap, maar die zich in feite richt op onderwerpen die vallen buiten het gangbare natuurwetenschappelijke en psychologische wereldbeeld.

Gurney, Edmund: Brits psycholoog en parapsycholoog (1847-1888). Een van de oprichters van de Engelse SPR. Verrichte veel onderzoeken maar legde zich ook toe op methodiek en stijl van parapsychologische geschriften. Werkte samen met Myers en Podmore aan het belangrijke boek Phantasms of the living en ontwikkelde een telepathische theorie van verschijningen.

Hamilton, Thomas Glendenning: veelzijdig Canadees parapsycholoog (1873-1935). Naar hem is een collectie in de Universiteit van Manitoba vernoemd van documenten, artikelen, boeken, foto’s en andere voorwerpen met betrekking tot kwalitatief parapsychologisch onderzoek uit de periode 1918-1945.

Hansel, Charles E.M.: skeptische Engels psycholoog geboren in 1917. Publiceerde artikelen waarin hij kwantitatieve parapsychologische experimenten analyseert en het bestaan van PSI verwerpt. Schreef ook ESP: A scientific evaluation.

Haraldsson, Erlendur: hedendaagse IJslandse psycholoog, filosoof en parapsycholoog. Verbonden aan de Universiteit van Reykjavik. Verricht onder meer baanbrekend onderzoek op het gebied van leven na de dood. Schreef artikelen over reïncarnatie en boeken over sterfbedvisioenen (met Karlis Osis), bijna-dood ervaringen en de Indiase wonderdoener Sai Baba.

Haynes, Renée: Engelse schrijfster en psychical researcher. Was betrokken bij parapsychologische onderzoekingen. Jarenlang eindredactrice van het Journal of the Society for Psychical Research. Auteur van artikelen en boeken, waaronder een boek over de geschiedenis van de Engelse SPR.

Heuristisch model: een model dat niet rechtstreeks bewezen wordt door het empirisch bewijsmateriaal maar wel in staat lijkt deze data te interpreteren.

Heymans, G.: Nederlandse filosoof en psycholoog en een van de grondleggers van de Nederlandse parapsychologie (1857-1930). Was hoogleraar te Groningen. Hij richtte het eerste psychologisch laboratorium in Nederland in. Verrichtte als een van de eerste kwantitatief onderzoek naar ESP. Verwerkte zijn parapsychologische inzichten in filosofische verhandelingen, zoals Metafysica.

Hooff, Herman van den. Nederlandse (half-Oekraïense) parapsycholoog, sociaal psycholoog en ufoloog. Was jarenlang werkzaam als wiskundeleraar. Is betrokken geweest bij diverse onderzoeken. Schrijft onder andere artikelen voor ParaVisie.

Hulsplas, Marcel: vooraanstaande hedendaagse Nederlandse skepticus, verbonden aan Skepsis, en co-auteur van Tussen waarheid en waanzin met Jan Willem Nienhuys. Grote inspirator van de site van de zogeheten Skepsis-Watchers.

Hypothese: Een hypothese is een voorlopige theorie die de samenhang poogt te verklaren tussen verschijnselen op een bepaald onderzoeksterrein.

IBPP: afkorting van het Instituto Brasileiro de Pesquisas Psicobiofisicas.

Idealisme: algemene theoretische stroming die stelt dat er alleen geest bestaat en dat de materie herleid kan worden tot onderdeel van de geest.

Ideografisch onderzoek: kwalitatief onderzoek van verschijnselen dat deze goed mogelijk probeert te beschrijven.

IGPP: afkorting van het Institut für Grenzgebiete der Psychologie und Psychohygiene.

Illusionisme: zie goochelen. De term verwijst naar de illusies die een goochelaar gebruikt om zijn publiek te misleiden.

Immunisering: poging om een favoriete theorie te beschermen tegen falsificatie door middel van geldige argumenten of ad hoc hypothesen.

Institut für Grenzgebiete der Psychologie und Psychohygiene: Duits parapsychologisch instituut te Freiburg im Breisgau. Gesticht in 1950 door de bekende Duitse parapsycholoog Hans Bender. Het woord Psychohygiene verwijst naar één van de doelstellingen van het instituut, namelijk de voorlichting over parapsychologische verschijnselen om kwalijke invloeden van occulte opvattingen daarover terug te dringen.

Institut Métapsychique International: Frans parapsychologisch instituut te Parijs opgericht in 1919 door Rocco Santoliquidio, Gustave Geley, Charles Richet en Jean Meyer. Het instituut produceerde veel rapporten en artikelen over paranormale fenomenen totdat het in de jaren ’80 in financiële problemen raakte. Sinds 1998 ijvert de huidige directeur van het instituut, Mario Varvoglis, voor een nieuwe bloeiperiode.

Institute of Noetic Sciences: organisatie die het potentieel van en de vermogens gelieerd aan het bewustzijn onderzoekt, waaronder waarnemingen, overtuigingen, aandacht, intentie en intuïtie. Opgericht door Edgar Mitchell.

Instituto Brasileiro de Pesquisas Psicobiofisicas: Braziliaans parapsychologisch instituut opgericht door Hernani Guimarães Andrade. Afgekort als IBPP.

International Journal of Parapsychology: tijdschrift van de Parapsychology Foundation.

IONS: afkorting van Institute of Noetic Sciences.

Irrationeel: ingaand tegen de ratio, het verstand.

Irwin, Harvey J.: Australische psycholoog gespecialiseerd in psychopathologie, verbonden aan de Universiteit van New England te Armidale. Houdt zich bezig met psychologische en sociologische studies naar paranormale ervaringen.

James, William: invloedrijk Amerikaans psycholoog, ‘pragmatisch’ filosoof en parapsycholoog (1842-1910). Was hoogleraar in de filosofie en psychologie aan de Universiteit van Harvard. Eén van de oprichters en voorzitters van de Amerikaanse Society for Psychical Research. Was betrokken bij belangrijke onderzoekingen en publiceerde belangrijke boeken over filosofie, algemene psychologie, godsdienstpsychologie en parapsychologie.

Jansen, Floris: Nederlandse medische student en parapsycholoog, geboren in 1881. Was in 1907 betrokken bij de vestiging van een zogeheten psycho-fysisch laboratorium in Amsterdam. Deed onderzoek naar onder meer telepathie vanuit de 19^e eeuwse (inmiddels bijna algemeen verlaten) ethertheorie. Het laboratorium werd door gebrek aan interesse reeds na een jaar gesloten. Jansen is in 1912 naar Buenos Aires geëmigreerd.

Jardinier, Martinet: 19e eeuwse auteur, wiskundige en filosoof. Schreef in 1886 standaardwerk voor skeptici, Les Lubies et les Apparences Trompeuses au Nom de la Science.

JASPR: afkorting van American Society for Psychical Research, soms familiair uitgesproken als ‘Jasper’.

Johnson, Martin Ulrik: Zweeds astronoom, psycholoog en parapsycholoog, geboren in 1930. Werkte als docent en experimentator op verschillende afdelingen van de psychologische faculteit van de Universiteit van Lund. Werd in 1974 benoemd tot gewoon hoogleraar in de parapsychologie aan de Rijksuniversiteit Utrecht. Richtte zich met name op kwantitatief onderzoek en raakte daardoor in onmin met Tenhaeff. Schreef onder meer een algemene inleiding op het vakgebied, Parapsychologie.

Jong, K.H.E. de: Nederlands classicus (1872-1960). Publiceerde het standaardwerk Das antike Mysterium in religionsgeschichtlicher, ethnologischer und psychologischer Bedeutung waarin hij parapsychologisch feitenmateriaal gebruikte om klassieke teksten over zogeheten mysteriegodsdiensten te duiden.

Journal of Parapsychology: tijdschrift van de Parapsychological Association.

Journal of Religion and Psychical Research: Amerikaans tijdschrift dat de raakvlakken tussen godsdienstige en parapsychologische vraagstukken verkent.

Journal of Scientific Exploration: tijdschrift van de Society for Scientific Exploration.

Kansberekening: een tak van de statistiek die gericht is op de voorspelling van gebeurtenissen. De achterliggende theorie werd ontwikkeld door de 17e eeuwse Franse wiskundigen Blaise Pascal en Pierre de Fermat. Ook: waarschijnlijkheidsrekening.

Kappers, Jan: Nederlandse arts, vooraanstaand parapsycholoog en oprichter van de Nederlandse Vereniging voor Parapsychologie na een conflict met het bestuur van de Nederlandse SPR. Was onder meer betrokken bij een enquête naar paranormale ervaringen en kwantitatieve ESP-experimenten.

Karikaturiseren: een verkeerde, vaak lachwekkende voorstelling geven van iemands persoonlijkheid en/of (publieke) activiteiten.

Kelly, Emily Williams: zie Cook, Emily Williams.

Klinische parapsychologie: tak van de parapsychologie die zich richt op het adviseren en ondersteunen van mensen die in de problemen belanden in verband met mogelijke paranormale ervaringen.

Koestler, Arthur: Britse (van oorsprong joods-Hongaarse) journalist (1905-1983). Internationaal vermaard auteur met grote interesse voor parapsychologie. Bracht geld bijeen om na zijn dood een leerstoel parapsychologie op te richten aan een Britse universiteit. Deze eer viel te beurt aan de Universiteit van Edinburgh.

Kramer, Wim: hedendaags Nederlandse parapsycholoog met een sterke neiging tot een zuiver psychologische, klinisch-psychologische of psychotherapeutische benadering van paranormale ervaringen. Deed onderzoek naar persoonlijkheidskenmerken van paranormaal begaafden. Runde enige tijd een parapsychologisch adviesbureau.

Krebber, Richard E.: Nederlandse parapsycholoog verbonden aan het Platform Paranormaal Contact. Schrijver van talrijke artikelen en een boek, Spookhuizen en Geestverschijningen met Jan C. van der Heide.

Krippner, Stanley: vermaard Amerikaanse psycholoog en parapsycholoog met zeer brede interesse, geboren in 1932. Auteur van veel artikelen en boeken over talrijke aspecten van de parapsychologie. Was directeur van het Maimonides Medical Center Dream Laboratory in Brooklyn. Was voorzitter van de Association for Humanistic Psychology. .

Kritisch: bereid om waarheid en onwaarheid te onderscheiden, inclusief in het eigen denken. Een kritische houding voorkomt dat men een gesloten wereldbeeld krijgt.

Kurtz, Paul: hedendaags Amerikaans filosoof en skepticus. Oprichter en voorzitter van CSICOP. Voorstander van seculier humanisme. Aanhanger van het fysicalisme.

Kwalitatieve methode: onderzoeksmethode waarbij men gericht is op het in kaart brengen van eigenschappen van het verschijnsel dat men bestudeert door middel van goed gedocumenteerde casussen en kwalitatieve (quasi-)experimenten. Staat conceptueel tegenover kwantitatieve methode, maar is daar in de praktijk wel mee verenigbaar.

Kwantitatieve methode: onderzoeksmethode waarbij men gericht is op het toepassen van statistische technieken om vast te stellen of een bepaald verschijnsel zich al dan niet voordoet en in welke mate. Staat conceptueel tegenover kwalitatieve methode, maar is daar in de praktijk wel mee verenigbaar.

Lombroso, Cesare: Italiaans criminoloog en psychiater (1835-1909), ontwerper van een later (terecht) algemeen als pseudo-wetenschappelijk beschouwde karakterleer waarbij fysieke kenmerken in verband worden gebracht met psychologische karaktertrekken. Had grote interesse voor paranormale verschijnselen en leverde bijdragen aan Luce e Ombra.

Lozanov, Georgi: Bulgaars parapsycholoog, geboren in 1926. Hoofd van het Instituut voor Suggestologie en Parapsychologie van de Universiteit van Sofia. Zag veel verbanden tussen hypnotische en parapsychologische fenomenen en processen.

Lucadou, Walter von: Duitse hedendaagse natuurkundige en parapsycholoog, geboren in 1945. Verbonden aan Institut für Grenzgebiete der Psychologie und Psychohygiene te Freiburg im Breisgau. Deed in een parapsychologisch laboratorium van het instituut kwantitatief onderzoek naar psychokinese. Van 1985 tot 1987 was hij gastdocent aan het Parapsychologisch Laboratorium te Utrecht en voerde daar ook PK-experimenten uit. Richtte in 1988 een zogeheten Parapsychologische Beratungsstelle op adviezen te leveren aan mensen met paranormale en religieuze ervaringen. Onderzocht ook een aantal spontane gevallen. Doceerde en deed onderzoek bij de Human Information Processing Group aan Princeton University in 1987. Redacteur van diverse parapsychologische tijdschriften.   

Luce e Ombra: Italiaans parapsychologisch tijdschrift, opgericht in 1894.

Mackay, Charles: 19e-eeuws skepticus. Schreef onder meer Extraordinary Popular Delusions en Memoirs of Extraordinary Popular Delusions and the Madness of Crowds.

Magie: geheel van traditionele technieken waarmee men controle krijgt over paranormale verschijnselen.

Magisch realisme: stroming in de literatuur en beeldende kunst waarin vrijelijk en overvloedig wordt verwezen naar magische en paranormale verschijnselen.

Maso, Ilja: hedendaags socioloog (1943), als hoogleraar wetenschapsleraar, methodologie en onderzoeksleer verbonden aan de Universiteit voor Humanistiek te Utrecht. Schreef boeken en artikelen over etnomethodologie, kwalitatief onderzoek, empirische fenomenologie, toeval en paranormale verschijnselen.

May, Edwin C.: hedendaags Amerikaans fysicus en parapsycholoog. Deed in 1974 ongeveer een jaar lang onderzoek in India naar de mogelijke paranormale vermogens van Yogi’s en andere ‘meesters’. Werkte later samen met Charles Honorton. Betrokken bij onderzoek aan SRI International en Stargate. Hoofd van Cognitive Sciences Laboratory.

Materialisme: (hier) algemene filosofische positie dat de werkelijkheid uitsluit bestaat uit onbezielde, materiële deelteveren aan mensen met paranormale en religieuze ervaringen. Onderzocht ook een aantal spontane gevallen. Doceerde en deed onderzoek bij de Human Information Processing Group aan Princeton University in 1987. Redacteur van diverse parapsychologische tijdschriften.   

Luce e Ombra: Italiaans parapsychologisch tijdschrift, opgericht in 1894.

Mackay, Charles: 19e-eeuws skepticus. Schreef onder meer Extraordinary Popular Delusions en Memoirs of Extraordinary Popular Delusions and the Madness of Crowds.

Magie: geheel van traditionele technieken waarmee men controle krijgt over paranormale verschijnselen.

Magisch realisme: stroming in de literatuur en beeldende kunst waarin vrijelijk en overvloedig wordt verwezen naar magische en paranormale verschijnselen.

Maso, Ilja: hedendaags socioloog (1943), als hoogleraar wetenschapsleraar, methodologie en onderzoeksleer verbonden aan de Universiteit voor Humanistiek te Utrecht. Schreef boeken en artikelen over etnomethodologie, kwalitatief onderzoek, empirische fenomenologie, toeval en paranormale verschijnselen.

May, Edwin C.: hedendaags Amerikaans fysicus en parapsycholoog. Deed in 1974 ongeveer een jaar lang onderzoek in India naar de mogelijke paranormale vermogens van Yogi’s en andere ‘meesters’. Werkte later samen met Charles Honorton. Betrokken bij onderzoek aan SRI International en Stargate. Hoofd van Cognitive Sciences Laboratory.

Materialisme: (hier) algemene filosofische positie dat de werkelijkheid uitsluit bestaat uit onbezielde, materiële deeltjes gerangschikt in complexe structuren en patronen. Als er volgens materialisten een geest bestaat, dan alleen in de zin van dergelijke materiële structuren of patronen. Sommige, zogeheten reductionistische, materialisten ontkennen het bestaan van een geest helemaal. De positie staat onder meer tegenover dualisme en idealisme.

Materialistisch: in de lijn van het materialisme.

Materie: onbezielde stof. Volgens het materialisme het enige dat werkelijk bestaat.

McConnell, Robert: Amerikaans filosoof en parapsycholoog. Eerste voorzitter van de Parapsychological Association. Deed onderzoek naar ESP en PK. Gelooft dat PSI niet fysiek verklaarbaar is.

McDougall, William: Amerikaans psycholoog en parapsycholoog (1871-1938). Aanhanger van het dualisme. Was hoogleraar aan de Universiteit van Harvard en aan Duke University, waar hij bijdroeg aan de oprichting van het parapsychologische laboratorium van J.B. Rhine.

Mensch en Kosmos: voormalig Nederlands tijdschrift over paranormale en occulte verschijnselen.

Mesmer, Franz Anton: Duitse filosoof en arts (1734-1815) die een alternatieve medische en biologische theorie ontwikkelde, de leer van het zogeheten dierlijk magnetisme die voor een deel gebaseerd is op oudere gedachten van Paracelsus. De naam Mesmer wordt soms op zijn Frans uitgesproken gezien zijn populariteit in het Franstalige gebied. Historisch gezien is Mesmer van groot belang geweest voor het ontstaan van de parapsychologie.

Mesmerisme: stroming die zich richt op de studie en toepassing van de inzichten van Mesmer.

Meta-analyse: Statistische analyse waarbij de resultaten van alle onderzoeken op een bepaald gebied gezamenlijk worden geëvalueerd. De term betekent letterlijk analyse van analyses.

Métapsychique: Franse term voor parapsychologie

Metapsychisch: verouderde Nederlandse term voor parapsychologisch, afgeleid van het Franse métapsychique.

Metapsychologie: verouderde Nederlandse term voor parapsychologie, ontleend aan het Frans.

Mischo, Johannes: Duits theoloog, filosoof, historicus, psycholoog en parapsycholoog geboren in 1930. Werd in 1960 wetenschappelijk medewerker van prof. dr. Hans Bender. Volgde in 1975 Hans Bender op als hoogleraar in de psychologie en de grensgebieden der psychologie aan de Universiteit van Freiburg. Was vanaf 1991 tot 1998 directeur van het Institut für Grenzgebiete der Psychologie und Psychohygiene. Richtte in de jaren '80 de Wissenschaftliche Gesellschaft zur Förderung der Parapsychologie op, waarvan hij ook enkele jaren voorzitter was.

Mitchell, Edgar (Ed): Amerikaans astronaut, geboren in 1930. Ontwikkelde grote interesse in parapsychologie en schreef hier enkele boeken over. Oprichter van het Institute of Noetic Sciences.

Monisme: filosofische stroming die stelt dat alles wat er bestaat reduceerbaar is tot één soort entiteiten (kwalitatief monisme) of zelfs een entiteit (kwantitatief monisme). Staat onder meer tegenover vormen van pluralisme en nihilisme.

Morris, Robert (Bob): Brits psycholoog en parapsycholoog, verbonden aan de Koestler Chair of Parapsychology aan de Universiteit van Edinburgh sinds 1985. Hoofd van de Koestler Parapsychology Unit, binnen de School of Philosophy and Language Sciences. Houdt zich bezig met veel verschillende thema’s, waaronder algemene parapsychologie, psychologische aspecten van wetenschapsdynamiek, anomale ervaringen, bedrog, en de invloed van de wil op het menselijk handelen.

Mulacz, Peter: hedendaagse Oostenrijkse parapsycholoog die zich met name richt op kwalitatief onderzoek en de studie van historische gevallen. Lid van de Oostenrijkse SPR die opgericht werd in 1927. Mulacz heeft talrijke parapsychologische onderzoekingen verricht en daar veel artikelen over gepubliceerd. Hij was ook verbonden aan diverse internationale parapsychologische tijdschriften. Vice-president van de Österreichische Gesellschaft für Parapsychologie und Grenzbereiche der Wissenschaften te Wenen. Verrichte etnoparapsychologisch veldonderzoek. Is extern verbonden aan het Institut für Grenzgebiete der Psychologie und Psychohygiene.

Murphy, Gardner: Amerikaans psycholoog en parapsycholoog, geboren in 1895. Voorzitter van de SPR en ASPR. Deed onderzoek op bijna alle parapsychologische terreinen en publiceerde in 1961 het algemene boek The Challenge of Psychical Research.

Myers, Frederic W.H.: Engels classicus, dichter, filosoof en psychical researcher (1843-1901). Voorzitter van de SPR. Een van de belangrijkste grondleggers van de psychical research. Schreef artikelen en boeken, waaronder het monumentale Human Personality and Its Survival of Bodily Death. Werkte samen met Gurney en Podmore aan het belangrijke boek Phantasms of the Living. Hield zich in hoge mate met survival bezig. Zou na zijn dood betrokken zijn geweest bij kruiscorrespondenties.

Nägeli-Osjord, Hans: Zwitserse psychiater en parapsycholoog. Deed onder meer onderzoek naar bezetenheid, exorcisme, paranormaal genezen en paranormale chirurgie.

Nanninga, Rob: vooraanstaand Nederlands skepticus. Publiceert regelmatig in Skepter. Schrijver van het werk Parariteiten. Laat een merkwaardige mengeling zien van echte deskundigheid (vergelijkbaar met die van een kritische parapsycholoog) en een verdraaiende, denigrerende weergave van posities van tegenstanders (horend bij een echte debunker). Bepleit ondanks zijn allround skepsis het recht voor volwassenen om een sekte aan te hangen. In elk geval officieel een voorstander van samenwerking tussen parapsychologen en skeptici en daarom gecomplimenteerd door Skepsis-Watchers.

Naturalistische methode: het bestuderen van verschijnselen in de setting waarin zij zich spontaan en van nature voordoen.

Nederlandse Vereniging voor Parapsychologie: een van de twee algemene parapsychologische verenigingen in Nederland, naast de Nederlandse SPR. Gefuseerd met de SPR sinds 2002.

Nelson, Roger: Amerikaans psycholoog, oprichter en directeur van het zogeheten Global Consciousness Project. Coördinator van onderzoek aan het Princeton Engineering Anomalies Research (PEAR) laboratorium van Princeton University. Geïnteresseerd in multi-disciplinaire benadering van het begrijpen van bewustzijn en in alternatieve psychologische systemen.

New Age: letterlijk: nieuwe tijd, term die verwijst naar het nieuwe astrologische tijdperk van het sterrenbeeld Aquarius oftewel Waterman; verzamelnaam voor allerlei alternatieve, spirituele stromingen en praktijken.

Nienhuys, Jan Willem: bekende hedendaagse Nederlandse skepticus. Medewerker van Skepter. Voormalig wiskundedocent. Schreef over allerlei ‘rare dingen’, onder meer een misleidend artikel in Skepter over onderzoek naar reïncarnatie. Co-auteur van Tussen waarheid en waanzin met Marcel Hulsplas. Secretaris van Skepsis met een ontegenzeggelijk diplomatiek talent.

Nieuwe Tijd: Nederlandse term voor New Age.

Nihilisme: filosofische stroming die zegt er op een bepaald terrein niets bestaat. Zo is er ethisch of axiologisch nihilisme dat stelt dat er niets bestaat wat de moeite waard is. Ontologisch nihilisme, de stelling dat er niets is wat echt bestaat (dat er niets – nihil - bestaat) staat tegenover monisme en pluralisme.

Nomothetisch: gericht op inzichten in wetmatige samenhangen of natuurwetten.

Nooij, Tineke de: eerste vrouwelijke discjockey van Veronica, daarna TV-regisseur en TV-presentatrice voor hetzelfde station. Bekend om haar live middagprogramma's. Werkte later voor RTL 4 en reisde in die hoedanigheid ook de wereld af voor paranormale documentaires. Schrijfster van korte verhalen bundels en kookboeken.

Nuchter: (in dit verband) niet geneigd tot het ‘geloven’ in paranormale verschijnselen. Wordt door veel Nederlanders, waaronder de bekende schrijver Gerrit Komrij, als een belangrijke deugd gezien.

NVP: afkorting van Nederlandse Vereniging voor Parapsychologie.

Occult: letterlijk verborgen. Een ‘occulte’ leer is een leer die verborgen wordt gehouden voor de massa en alleen tijdens inwijdingen wordt overgedragen aan uitverkorenen. ‘Occulte vermogens’ zijn bijvoorbeeld ESP en PK. Het woord esoterisch kan als synoniem worden gebruikt van occult.

Occultisme: letterlijk beweging die zich in het occulte verdiept. Voorbeelden van occulte bewegingen zijn de rozenkruisers, de vrijmetselaars, de theosofie, de Kabbalah en de antroposofie.

Onbewuste: onbewust deel van de geest of ziel. Geestelijke processen of inhouden die niet doordringen tot het bewustzijn.

Onsterfelijkheid: het permanent overleven van een ziel of geest na de dood van het fysieke lichaam.

Onsterfelijkheidsonderzoek: parapsychologisch onderzoek naar onsterfelijkheid. Ook wel: survival onderzoek.

Onwetenschappelijk: betiteling die buitenstaanders en leken vaak geven aan parapsychologisch onderzoek. Parapsychologen moeten een flink pantser opbouwen voor alle onterechte kritiek die op hen wordt afgevuurd. Met name skeptici proberen parapsychologen in een kwaad daglicht te zetten en kunnen daarbij heel persoonlijk worden. Maar ook mensen met een religieuze of occulte achtergrond kunnen zich venijnig te weer stellen tegen parapsychologen. Zie ook: pseudo-wetenschap.

Ortt, Felix: Nederlandse ingenieur (1866-1959). Betrokken bij allerlei progressieve bewegingen zoals pacifisme, vegetarisme, vivisectiebestrijding en seksuele hervorming. Spiritist. Medewerker van het Tijdschrift voor Parapsychologie. Schreef onder meer Inleiding tot het pneuma-energetisch monisme. In Oosterbeek bestaat een vegetarische bejaardentehuis dat naar hem vernoemd is, Felixoord.

Osis, Karlis: Amerikaanse parapsycholoog van Letse afkomst (1919-1997). Hield zich met name bezig met het onderzoeksterrein van het leven na de dood, zoals met uittredingen, sterfbedvisioenen en bijna-dood ervaringen, onder andere in samenwerking met Erlendur Haraldsson.

Osty, Eugène: Franse arts, psychical researcher (1874-1938). Directeur van het Institut Métapsychique International. Werkte nauw samen met Charles Richet, Gustave Geley, Henri Bergson en Emile Boirac. Was een voorstander van de psiologische verklaring van alle paranormale verschijnselen.

p: statistische maat die aangeeft hoe groot de kans is dat een dergelijk resultaat verkregen zou kunnen worden als er een geen echt (PSI-) effect is en slechts het toeval een rol speelt.

P: trefkans, getal voor de apriori waarschijnlijkheid dat een treffer optreedt. Bij het werpen van een ideale dobbelsteen is P voor het werpen van ‘6’: 1/6.

PA: afkorting van Parapsychological Association.

Palmer, John A.: vooraanstaand hedendaags Amerikaans psycholoog en parapsycholoog. Had aanstellingen aan de universiteiten van Virginia, Californië en Utrecht. Is onderzoeksdirecteur van het Rhine Research Center in Durham en redacteur van het Journal of Parapsychology. Publiceerde talloze wetenschappelijke artikelen en hoofdstukken van boeken. Stelt dat de parapsychologie, zelfs als PSI nog niet bewezen is, in ieder geval een anomalie heeft aangetoond die niet zo maar wegverklaard kan worden door skeptici.

Parabeurs: populaire beurs waarop bezoekers consulten en behandelingen kunnen krijgen van allerlei alternatieve hulpverleners, demonstraties en lezingen kunnen bijwonen en esoterische literatuur en producten kunnen kopen.

Paradigma: eigenlijk (in de wetenschapsfilosofie) een voorbeeldige aanpak van wetenschappelijke problemen dat o.a. exemplarische probleemstellingen en –oplossing, fundamentele definities, wetten, waarden en aannames omvat. Wordt echter vaak ook gebruikt in de eenvoudigere, algemenere zin van wereldbeeld of globale theorie op een bepaald vakgebied. Term van Th. S. Kuhn.

Parafysica: aanduiding voor parapsychologie die met name in het voormalig Oostblok populair was. In het algemeen kenmerkt de parafysica zich door een grote nadruk op fysische metingen en mogelijke verbanden met alternatieve natuurkundige en biologische theorieën. Voorbeelden van een parafysische onderzoeker zijn Zdenek Rejdak en Leonid Vasil(i)jev.

Paranormaal: zie parapsychologisch

Paranormaal begaafd: meer dan gemiddeld beschikkend over ervaringen met paranormale verschijnselen, zoals ESP of PK.

Parapsychological Association: Internationale beroepsvereniging van parapsychologen. Vaak afgekort tot PA.

Parapsychologie: wetenschap der paranormale verschijnselen.

Parapsychologisch: behorend tot de parapsychologie. Ook paranormaal.

Parapsychologisch Instituut: Nederlands parapsychologisch instituut te Utrecht. In 1953 werd W.H.C. Tenhaeff benoemd tot eerste hoogleraar parapsychologie. Hij richtte een voormalig klooster aan de Springweg in als Parapsychologisch Instituut. In de jaren ‘80 draaide de universiteit de geldkraan dicht. Alleen de leerstoel bleef behouden. Sindsdien is het Parapsychologisch Instituut zelfstandig, hoewel er veel wordt samengewerkt met de huidige hoogleraar Dick Bierman. Medewerkers van het instituut doen onder meer onderzoek naar telepathische vermogens van mensen in de vorm van Ganzfeld-experimenten en organiseren cursussen. Ook beheren zij een omvangrijke bibliotheek over het vakgebied. Het instituut werd geleid door Douwe Bosga tot aan zijn vertrek in 2001, toen Hans Gerding de fakkel overnam.

Parapsychologisch Laboratorium: Laboratorium voor parapsychologisch onderzoek verbonden aan de Rijksuniversiteit Utrecht. Opgericht in 1953 door Tenhaeff. Werd door Johnson en Schouten gebruikt voor kwantitatief onderzoek. In de jaren ’90 wegbezuinigd. De resultaten van het onderzoek van het lab werden gepubliceerd in de zogeheten Research Letters.

Parapsychologische verschijnselen: verschijnselen die niet passen in het gangbare natuurwetenschappelijke en psychologische mens- en wereldbeeld en tegelijk gelieerd zijn aan de ziel of geest. Ze omvatten in deze definitie buitenzintuiglijke waarneming, psychokinese, meervoudige lichamelijkheid, overleven na de dood en zinvol toeval.

Parapsychology Foundation: internationale parapsychologische non-profit stichting opgericht in 1951. Gevestigd in New York. Kent beurzen toe voor parapsychologisch onderzoek. Geeft boeken uit en het tijdschrift International Journal of Parapsychology.

Parapsycholoog: iemand die op wetenschappelijk niveau parapsychologie bedrijft. Er bestaat aan de meeste universiteiten geen aparte studierichting of specialisatie parapsychologie. Parapsychologen zijn dan ook doorgaans wetenschappers in een bepaald vakgebied zoals psychologie of natuurkunde of vakfilosofen die zich toeleggen op de parapsychologie. Veel parapsychologen hebben ook prestaties geleverd op andere vakgebieden. Sommige parapsychologen hebben echter geen wetenschappelijke opleiding gehad, maar zijn selfmade amateurs. Dit pleit niet altijd tegen hun niveau. Veel parapsychologen zijn lid van de Parapsychological Association of anders tenminste van landelijke of lokale parapsychologische verenigingen. Ook psychical researcher.

Paraquest: anomalistische studiegroep uit Manchester. Doet onderzoek naar o.a. parapsychologische en ufologische claims.

Paraview: tijdschrift voor welzijn van lichaam en geest, verbonden aan de zogeheten Paraview-beurzen.

Paravisie: (1) populair-wetenschappelijk, spiritueel Nederlands tijdschrift over parapsychologie en allerlei andere facetten van het leven, zoals gezondheid, werken, kinderen, reizen, human interest en dergelijke.

(2) Ook naam van beurzen die oorspronkelijk georganiseerd werden door het brein achter het programma Het Zwarte Gat, Leo de Ruiter.

Parawetenschappen: grenswetenschappen die zich bezighouden met paranormale verschijnselen.

Parawetenschapper: beoefenaar van één of meer parawetenschappen.

Parergie: Nederlandse over het algemeen in onbruik geraakte term, afgeleid uit het Grieks, voor psychokinese.

Parra, Alejandro: Argentijnse psycholoog en parapsycholoog. Redacteur van het Revista Argentina de Psicología Paranormal opgericht in 1990. Coördinator van het Instituut voor Paranormale Psychologie. Deed onderzoek naar klinische parapsychologie.

Parsimony: Engelse term voor het zuinigheidsprincipe.

Paul Dietz Stichting: Nederlandse filosofische stichting die zich oriënteert aan het levenswerk van Paul Dietz.

PEAR: afkorting van het onderzoeksprogramma Princeton Engineering Anomalies Research.

Perera Molina, Ramos: Spaanse parapsycholoog. Huidige voorzitter van de Sociedad Española de Parapsicología te Madrid.

Perrott-Warrick: parapsychologisch onderzoeksinstituut binnen de psychologische faculteit van de Universiteit van Hertfordshire, opgericht in september 1995.

Picard, Amélie: voorzitster van de Nederlandse Vereniging voor Parapsychologie. Redacteur van het Tijdschrift voor Parapsychologie. Actief betrokken bij het hele vakgebied. Hoofd artiestenzaken van de Stichting Anders Beleven, gericht op het gezonde deel in de mens binnen de gezondheidszorg.

Platform Paranormaal Contact: Nederlands platform te Rijsbergen voor voorlichting en advies over de parapsychologie. Ideële stichting met als hoofddoelstelling 'het met elkaar in contact brengen van mensen die vanuit (hun eigen) ervaringen op een open doch kritische wijze geïnteresseerd zijn in ‘het paranormale’.Opgericht door Richard Krebber. Ook wel afgekort tot PPC.

Pliester, Leon: Nederlandse beheerder van de websites Skepsis-Watchers en Quest for Wisdom, geboren in 1954. Studeerde in 1980 af aan de UvA in de psychologie, met als specialisatie psychofysiologie. In 2001 rondde hij met succes de driejarige opleiding Reïncarnatietherapie af, bij de SRN. Lid van de NVRT, en is momenteel bezig met een opleiding voor hypnotherapeut aan het ATMA-instituut. Heeft belangstelling voor parapsychologie, UFO's, graancirkels en andere anomalieën.

Pluralisme: filosofische stroming die stelt er meerdere entiteiten (kwantitatief pluralisme) of meerdere soorten entiteiten (kwalitatief pluralisme) zijn. Het dualisme is één van de voornaamste vormen van pluralisme. Staat tegenover nihilisme en monisme.

Podmore, Frank: vooraanstaand Brits psychical researcher (1856-1910). Bestudeerde allerlei paranormale verschijnselen en werkte onder andere mee aan het belangrijke boek Phantasms of the Living samen met Myers en Gurney.

Polak, Leo: Nederlandse (joodse) parapsycholoog (1880-1941). Voorzitter van de Nederlandse SPR. Voorstander van een zeer strenge parapsychologische methodologie. Criticus van veel parapsychologische concepten.

Poortman, Johannes Jacobus: Nederlandse filosoof (1896-1970). Voorstander van het zogeheten hylisch pluralisme dat leert dat er een of meer fijnstoffelijke lichamen of voertuigen van de ziel bestaan naast het fysieke lichaam. Publiceerde met name het meerdelige Ochêma.

PPC: afkorting van Platform Paranormaal Contact.

PP.: proefpersoon.

PPN.: meervoud van PP.

Praag, Henri van: Nederlandse (joodse) parapsycholoog, filosoof, pedagoog, psychotherapeut, vergelijkend godsdienstwetenschapper en taalkundige (1916-1988). Voorstander van een antropologische parapsychologie en van de idee van de pluriformiteit van de waarheid, dat wil zeggen dat verschijnselen op allerlei verschillende manieren kunnen en moeten worden benaderd. Schreef onder meer reeksen boeken onder de titels Parapsychologische bibliotheek en Alles wordt anders-reeks (Toepassingen en perspectieven van de parapsychologie). Was sinds 1979 directeur van het Parapsychologisch Instituut te Utrecht. Legde zich onder meer toe op integrale therapie. Richtte in 1975 het tijdschrift Prana op.

Prana: Nederlands alternatief levensbeschouwelijk tijdschrift, uitgegeven door Ankh-Hermes.

Pratt, J. Gaither: Amerikaanse parapsycholoog, geboren in 1910. Werkte samen met J.B. Rhine. Deed kwantitatieve en kwalitatieve experimenten op diverse terreinen en was